Tổng Quan Về Tình Trạng Lừa Đảo Qua Điện Thoại Tại Việt Nam
Trong bối cảnh công nghệ phát triển mạnh mẽ, tình trạng lừa đảo qua điện thoại tại Việt Nam đang diễn biến hết sức phức tạp. Theo số liệu từ Cục An toàn thông tin (Bộ Thông tin và Truyền thông), mỗi năm có hàng nghìn người Việt Nam trở thành nạn nhân của các vụ lừa đảo qua điện thoại, gây thiệt hại lên đến hàng trăm tỷ đồng.
Đáng chú ý, theo thống kê từ Cục An ninh mạng và Phòng chống tội phạm sử dụng công nghệ cao (Bộ Công an), năm 2024 đã ghi nhận hơn 24.000 vụ lừa đảo qua điện thoại, tăng 35% so với năm 2023. Các đối tượng lừa đảo không chỉ nhắm vào người cao tuổi mà còn mở rộng đối tượng sang cả những người có trình độ học vấn cao, thậm chí là những chuyên gia công nghệ.
Các hình thức lừa đảo phổ biến hiện nay bao gồm:
- Mạo danh cơ quan công an, viện kiểm sát, tòa án
- Giả danh nhân viên ngân hàng, bảo hiểm
- Thông báo trúng thưởng, khuyến mãi
- Lừa đảo việc làm, đầu tư
- Giả mạo người thân, bạn bè gặp hoạn nạn
Trước tình hình này, Bộ Công an đã đưa ra nguyên tắc “4 Không 2 Phải” – một bộ quy tắc đơn giản nhưng hiệu quả, giúp người dân tự bảo vệ mình trước các chiêu trò lừa đảo ngày càng tinh vi.
Nguyên Tắc “4 Không 2 Phải” Là Gì?
Nguyên tắc “4 Không 2 Phải” là bộ quy tắc do Bộ Công an đề xuất, giúp người dân dễ dàng ghi nhớ và áp dụng khi gặp tình huống nghi ngờ lừa đảo qua điện thoại. Bộ quy tắc này bao gồm 4 việc tuyệt đối không được làm và 2 việc bắt buộc phải làm.
Bốn Điều “KHÔNG” Cần Tuyệt Đối Tuân Thủ
1. KHÔNG Cung Cấp Thông Tin Cá Nhân Qua Điện Thoại
Đây là nguyên tắc quan trọng nhất trong việc phòng tránh lừa đảo. Quý vị tuyệt đối không cung cấp thông tin cá nhân cho người lạ qua điện thoại, bao gồm:
- Số CMND/CCCD/Hộ chiếu
- Thông tin tài khoản ngân hàng (số tài khoản, mật khẩu, mã OTP)
- Địa chỉ thường trú, tạm trú
- Thông tin về gia đình, người thân
- Mã xác thực hai yếu tố
Trường hợp điển hình: Chị Nguyễn Thị M. (42 tuổi, Hà Nội) đã mất 150 triệu đồng sau khi cung cấp mã OTP cho người tự xưng là nhân viên ngân hàng, thông báo tài khoản của chị có giao dịch bất thường.
2. KHÔNG Tin Vào Các Cuộc Gọi Lạ Tự Xưng Là Cơ Quan Chức Năng
Khi nhận được cuộc gọi từ người tự xưng là cán bộ các cơ quan chức năng, quý vị cần ghi nhớ:
- Cơ quan công an, viện kiểm sát, tòa án không làm việc với công dân qua điện thoại
- Các cơ quan này khi làm việc sẽ gửi giấy mời, giấy triệu tập chính thức
- Việc trao đổi về các vụ án, vụ việc sẽ được thực hiện trực tiếp tại trụ sở cơ quan chức năng
Trường hợp điển hình: Ông Trần Văn H. (56 tuổi, TP.HCM) đã tránh được lừa đảo khi không tin vào cuộc gọi từ người tự xưng là cán bộ Cục Cảnh sát điều tra tội phạm về ma túy, yêu cầu chuyển 500 triệu đồng vào “tài khoản an toàn”.
3. KHÔNG Hoảng Sợ Khi Bị Đe Dọa Qua Điện Thoại
Các đối tượng lừa đảo thường tạo áp lực tâm lý, gây hoảng sợ cho nạn nhân thông qua các lời đe dọa nghiêm trọng. Khi gặp tình huống này, quý vị cần giữ bình tĩnh và nhớ rằng đây là chiêu trò nhằm khiến quý vị mất kiểm soát, từ đó đưa ra quyết định sai lầm.
Trường hợp điển hình: Bà Lê Thị K. (62 tuổi, Đà Nẵng) đã mất 700 triệu đồng tiết kiệm do quá hoảng sợ trước thông báo bà liên quan đến một vụ án lớn và sẽ bị bắt giữ trong vòng 2 giờ nếu không hợp tác.
4. KHÔNG Chuyển Tiền Theo Yêu Cầu Của Người Lạ Qua Điện Thoại
Mục đích cuối cùng của hầu hết các vụ lừa đảo qua điện thoại là chiếm đoạt tiền của nạn nhân. Quý vị cần nhớ rằng: Cơ quan công an, viện kiểm sát, tòa án KHÔNG BAO GIỜ yêu cầu công dân chuyển tiền vào tài khoản cá nhân.
Trường hợp điển hình: Anh Nguyễn Văn T. (35 tuổi, Hà Nội) đã tránh được lừa đảo khi từ chối chuyển 200 triệu đồng vào “tài khoản an toàn” theo yêu cầu của người tự xưng là cán bộ điều tra.
Hai Điều “PHẢI” Cần Nghiêm Túc Thực Hiện
1. PHẢI Xác Minh Thông Tin Trước Khi Làm Theo Hướng Dẫn Qua Điện Thoại
Khi nhận được cuộc gọi đáng ngờ, quý vị cần xác minh thông tin theo các bước sau:
- Yêu cầu người gọi cung cấp thông tin cụ thể: họ tên đầy đủ, chức vụ, đơn vị công tác
- Gác máy và gọi trực tiếp đến số điện thoại chính thức của cơ quan, tổ chức mà người đó tự xưng là đại diện (tìm số trên website chính thức)
- Không bao giờ gọi lại số điện thoại mà người gọi cung cấp
- Trao đổi với người thân, bạn bè để được tư vấn
- Kiểm tra thông tin trên các kênh chính thống của cơ quan chức năng
Đại tá Nguyễn Văn Minh, Phó Cục trưởng Cục An ninh mạng và Phòng chống tội phạm sử dụng công nghệ cao (Bộ Công an) chia sẻ: “Việc xác minh thông tin là biện pháp hiệu quả nhất để phòng tránh lừa đảo. Khi có nghi ngờ, người dân nên gọi điện trực tiếp đến số điện thoại chính thức của cơ quan chức năng để kiểm tra thông tin.”
2. PHẢI Báo Ngay Cho Cơ Quan Công An Khi Nghi Ngờ Bị Lừa Đảo
Khi phát hiện dấu hiệu lừa đảo hoặc đã trở thành nạn nhân của lừa đảo, quý vị cần:
- Báo ngay cho cơ quan công an gần nhất
- Gọi đến đường dây nóng của Cục An toàn thông tin (Bộ Thông tin và Truyền thông): 1900.0311
- Cung cấp đầy đủ thông tin về cuộc gọi lừa đảo: số điện thoại, nội dung trao đổi, thời gian…
- Nếu đã chuyển tiền, cần thông báo ngay cho ngân hàng để tạm khóa giao dịch
Việc báo cáo kịp thời không chỉ giúp cơ quan chức năng nhanh chóng xác minh, điều tra vụ việc mà còn góp phần ngăn chặn các đối tượng lừa đảo tiếp tục gây hại cho người khác.
Áp Dụng Nguyên Tắc “4 Không 2 Phải” Trong Các Tình Huống Thực Tế
Tình Huống 1: Nhận Cuộc Gọi Từ “Cán Bộ Công An”
Chị Phạm Thị H. (45 tuổi, Hải Phòng) nhận được cuộc gọi từ người tự xưng là cán bộ Cục Cảnh sát hình sự, thông báo chị liên quan đến một vụ án ma túy lớn và yêu cầu chị chuyển tiền vào “tài khoản an toàn” để xác minh nguồn gốc.
Cách áp dụng nguyên tắc “4 Không 2 Phải”:
- KHÔNG tin vào cuộc gọi này vì cơ quan công an không làm việc qua điện thoại
- KHÔNG hoảng sợ trước lời đe dọa liên quan đến vụ án
- KHÔNG chuyển tiền theo yêu cầu
- KHÔNG cung cấp thông tin cá nhân
- PHẢI xác minh thông tin bằng cách gọi đến số điện thoại chính thức của Cục Cảnh sát hình sự
- PHẢI báo ngay cho cơ quan công an địa phương
Tình Huống 2: Nhận Cuộc Gọi Từ “Nhân Viên Ngân Hàng”
Anh Trần Văn D. (38 tuổi, TP.HCM) nhận được cuộc gọi từ người tự xưng là nhân viên ngân hàng, thông báo tài khoản của anh đang có giao dịch bất thường và yêu cầu cung cấp mã OTP để “khóa giao dịch”.
Cách áp dụng nguyên tắc “4 Không 2 Phải”:
- KHÔNG cung cấp mã OTP hoặc bất kỳ thông tin nào về tài khoản
- KHÔNG tin vào thông tin giao dịch bất thường chưa được xác minh
- KHÔNG hoảng sợ trước thông tin có thể mất tiền
- KHÔNG thực hiện các giao dịch theo hướng dẫn qua điện thoại
- PHẢI xác minh thông tin bằng cách gọi trực tiếp đến tổng đài chính thức của ngân hàng
- PHẢI báo cáo số điện thoại đáng ngờ cho ngân hàng và cơ quan công an
Tình Huống 3: Nhận Cuộc Gọi Thông Báo Người Thân Gặp Nạn
Bà Nguyễn Thị L. (68 tuổi, Hà Nội) nhận được cuộc gọi thông báo con trai bà bị tai nạn giao thông, đang cấp cứu tại bệnh viện và yêu cầu chuyển tiền gấp để phẫu thuật.
Cách áp dụng nguyên tắc “4 Không 2 Phải”:
- KHÔNG hoảng sợ trước thông tin về người thân
- KHÔNG vội vàng chuyển tiền theo yêu cầu
- KHÔNG tin vào thông tin chưa được xác minh
- KHÔNG cung cấp thông tin về gia đình, người thân
- PHẢI xác minh thông tin bằng cách gọi trực tiếp cho người thân hoặc liên hệ với bệnh viện được nhắc đến
- PHẢI báo ngay cho người thân và cơ quan công an nếu phát hiện dấu hiệu lừa đảo
Biện Pháp Bổ Sung Phòng Tránh Lừa Đảo Qua Điện Thoại
Cài Đặt Ứng Dụng Chặn Cuộc Gọi Lừa Đảo
Hiện nay, có nhiều ứng dụng có thể giúp nhận diện và chặn các cuộc gọi có dấu hiệu lừa đảo. Các ứng dụng này thường có cơ sở dữ liệu về các số điện thoại lừa đảo được cập nhật thường xuyên và sẽ cảnh báo khi quý vị nhận được cuộc gọi từ những số này.
Thường Xuyên Cập Nhật Kiến Thức Về Các Hình Thức Lừa Đảo Mới
Quý vị nên thường xuyên cập nhật thông tin về các hình thức lừa đảo mới từ các kênh chính thống như website của Bộ Công an, Cục An toàn thông tin hoặc các phương tiện truyền thông uy tín. Các đối tượng lừa đảo luôn đổi mới phương thức, thủ đoạn, vì vậy việc cập nhật kiến thức là rất quan trọng để phòng tránh hiệu quả.
Tham Gia Các Chương Trình Tuyên Truyền Về Phòng Chống Lừa Đảo
Hiện nay, nhiều địa phương đang tổ chức các buổi tuyên truyền, tập huấn về phòng chống lừa đảo cho người dân. Việc tham gia các chương trình này sẽ giúp quý vị nâng cao nhận thức và kỹ năng phòng tránh lừa đảo.
Chia Sẻ Kiến Thức Với Người Thân, Đặc Biệt Là Người Cao Tuổi
Người cao tuổi thường là đối tượng dễ bị tổn thương trước các chiêu trò lừa đảo qua điện thoại do thiếu kiến thức về công nghệ và dễ tin người. Quý vị hãy chia sẻ nguyên tắc “4 Không 2 Phải” với người thân, đặc biệt là người cao tuổi trong gia đình để giúp họ tự bảo vệ mình.
Kết Luận
Lừa đảo qua điện thoại đang là vấn nạn nghiêm trọng, gây thiệt hại lớn về tài sản và tinh thần cho nhiều người dân. Nguyên tắc “4 Không 2 Phải” được đưa ra như một công cụ đơn giản, dễ nhớ, giúp người dân có thể áp dụng trong mọi tình huống nghi ngờ lừa đảo.
Bằng cách tuân thủ nghiêm ngặt 4 điều “KHÔNG” (không cung cấp thông tin cá nhân, không tin vào cuộc gọi lạ, không hoảng sợ và không chuyển tiền) và 2 điều “PHẢI” (phải xác minh thông tin và phải báo ngay cho cơ quan công an), quý vị có thể bảo vệ bản thân và gia đình khỏi các chiêu trò lừa đảo ngày càng tinh vi.
Hãy nhớ khẩu hiệu: “Ghi nhớ 4 không 2 phải – Tự bảo vệ bản thân trước lừa đảo”. Mỗi người dân khi trang bị đầy đủ kiến thức và kỹ năng phòng tránh lừa đảo sẽ góp phần quan trọng vào công tác đấu tranh phòng, chống tội phạm lừa đảo qua điện thoại, bảo vệ an ninh, trật tự và sự bình yên của xã hội.
