Trong thời đại số hóa, lừa đảo trực tuyến đang trở thành mối đe dọa nghiêm trọng đối với người dùng internet tại Việt Nam. Những kẻ lừa đảo liên tục cập nhật phương thức hoạt động với thủ đoạn ngày càng tinh vi và khó nhận biết. Bài viết này sẽ giúp bạn nhận diện 10 hình thức lừa đảo trực tuyến phổ biến nhất năm 2025, cung cấp các nguyên tắc phòng tránh và kỹ năng bảo vệ bản thân hiệu quả. Hãy nhớ rằng: “Nhận diện – Cảnh giác – An toàn” chính là ba lớp khiên chắn vững chắc bảo vệ bạn trước mọi hình thức lừa đảo trên không gian mạng.
Thống kê đáng báo động về lừa đảo trực tuyến tại Việt Nam
Theo báo cáo của Cục An toàn thông tin (Bộ Thông tin và Truyền thông), năm 2024-2025 ghi nhận hơn 24.000 vụ lừa đảo trực tuyến được trình báo, với tổng thiệt hại ước tính lên đến 2.500 tỷ đồng. Đáng chú ý, có đến 72% nạn nhân là người trưởng thành không có kiến thức cơ bản về an toàn thông tin.
Các số liệu cho thấy lừa đảo trực tuyến đang có xu hướng gia tăng mạnh với mức độ tinh vi và quy mô thiệt hại lớn hơn:
- Tăng 37% số vụ lừa đảo so với năm 2023
- Mức thiệt hại trung bình mỗi vụ lừa đảo tăng từ 45 triệu lên 85 triệu đồng
- 84% các vụ lừa đảo sử dụng kỹ thuật kết hợp giữa công nghệ và tâm lý học
Điều đáng lo ngại là chỉ có khoảng 30% các vụ lừa đảo trực tuyến được phát hiện và trình báo, con số thực tế có thể cao hơn nhiều. Vì vậy, việc trang bị kiến thức phòng tránh là vô cùng cần thiết cho mọi người dùng internet.
1. Lừa đảo giả mạo cơ quan chức năng
Đây là hình thức lừa đảo phổ biến và gây thiệt hại lớn nhất hiện nay. Kẻ lừa đảo giả danh công an, viện kiểm sát, tòa án hoặc các cơ quan chức năng để đe dọa, yêu cầu chuyển tiền hoặc cung cấp thông tin cá nhân.
Cách thức hoạt động
Kẻ lừa đảo thường liên hệ qua cuộc gọi video có hình ảnh người mặc đồng phục công an, sử dụng các ứng dụng chỉnh sửa hình ảnh, âm thanh để tạo không gian làm việc chuyên nghiệp. Chúng thông báo nạn nhân đang bị điều tra vì liên quan đến vụ án nghiêm trọng, sau đó yêu cầu chuyển tiền vào “tài khoản tạm giữ” để xác minh nguồn gốc.
Ví dụ thực tế: Tháng 2/2025, chị Nguyễn T.H (TP. Hồ Chí Minh) bị một người tự xưng là “Thượng tá công an” gọi điện thông báo chị liên quan đến đường dây rửa tiền. Sau nhiều giờ đe dọa, chị đã chuyển 1,2 tỷ đồng vào “tài khoản an toàn” và mất toàn bộ số tiền này.
Dấu hiệu nhận biết
- Cuộc gọi bất ngờ thông báo bạn liên quan đến vụ án
- Đe dọa bắt giam nếu không hợp tác
- Yêu cầu chuyển tiền vào tài khoản “tạm giữ”
- Yêu cầu giữ bí mật, không được tiết lộ với bất kỳ ai
- Thúc giục ra quyết định nhanh chóng
Cách phòng tránh
- Cơ quan chức năng KHÔNG làm việc qua điện thoại hay mạng xã hội
- Luôn bình tĩnh, không vội tin vào thông tin được cung cấp
- Cúp máy và liên hệ trực tiếp đến cơ quan công an gần nhất để xác minh
- Không cung cấp thông tin cá nhân, mã OTP hoặc chuyển tiền theo yêu cầu
- Thông báo cho người thân về cuộc gọi đáng ngờ
2. Lừa đảo đầu tư tài chính và tiền ảo
Hình thức lừa đảo này nhắm đến những người có mong muốn đầu tư sinh lời nhanh chóng. Kẻ lừa đảo quảng cáo các dự án, sàn giao dịch với lợi nhuận “siêu khủng” nhưng thực chất chỉ là mô hình Ponzi hoặc đa cấp.
Cách thức hoạt động
Ban đầu, nạn nhân được giới thiệu các cơ hội đầu tư hấp dẫn với lãi suất cao (30-50%/tháng), thường thông qua người quen hoặc nhóm Telegram/Facebook. Họ được cho thấy giao diện đầu tư chuyên nghiệp và thấy số dư “tăng trưởng” nhanh chóng. Tuy nhiên, khi muốn rút tiền, họ sẽ bị yêu cầu nộp thêm phí hoặc không thể rút được.
Ví dụ thực tế: Tháng 5/2025, hơn 3.000 nhà đầu tư đã mất tổng cộng 780 tỷ đồng vào sàn giao dịch tiền ảo “CoinFuture” với lời hứa lợi nhuận 10%/tuần. Sau 3 tháng, sàn này “sập”, toàn bộ tiền của nhà đầu tư biến mất.
Dấu hiệu nhận biết
- Hứa hẹn lợi nhuận bất thường (trên 10%/tháng)
- Gây áp lực phải đầu tư nhanh kẻo lỡ cơ hội
- Thiếu minh bạch về cơ chế sinh lời
- Website không có thông tin rõ ràng về công ty, giấy phép
- Không có địa chỉ văn phòng cụ thể, chỉ làm việc online
Cách phòng tránh
- Tuân thủ nguyên tắc: “Nếu nghe quá tốt để trở thành sự thật, thì đó thường là lừa đảo”
- Kiểm tra tính pháp lý của công ty/dự án trên Cổng thông tin quốc gia
- Tìm hiểu kỹ về cơ chế sinh lời trước khi đầu tư
- Tham khảo ý kiến từ chuyên gia tài chính uy tín
- Bắt đầu với số tiền nhỏ và thử rút tiền trước khi đầu tư lớn
3. Lừa đảo tình cảm và quà tặng từ nước ngoài
Đây là hình thức lừa đảo nhắm vào những người cô đơn, tìm kiếm tình cảm trên mạng xã hội. Kẻ lừa đảo giả danh người nước ngoài, thường là quân nhân, bác sĩ hoặc doanh nhân thành đạt để tạo mối quan hệ tình cảm và sau đó lừa tiền.
Cách thức hoạt động
Sau khi kết bạn và tạo dựng lòng tin, kẻ lừa đảo thông báo sẽ gửi quà có giá trị lớn (đồng hồ, điện thoại, trang sức, thậm chí cả tiền mặt) cho nạn nhân. Tiếp theo, một người giả dạng nhân viên hải quan sẽ liên hệ yêu cầu nạn nhân đóng phí thông quan, phí bảo hiểm, thuế… để nhận được món quà.
Ví dụ thực tế: Chị Trần M.H (Hà Nội) quen biết một “bác sĩ quân y Mỹ” trên Facebook. Sau 2 tháng trò chuyện, người này thông báo gửi chị một món quà gồm 300.000 USD, iPhone và trang sức. Chị đã chuyển tổng cộng 195 triệu đồng “phí thông quan” nhưng không nhận được bất kỳ món quà nào.
Dấu hiệu nhận biết
- Tỏ tình yêu sâu đậm mặc dù chưa từng gặp mặt
- Luôn có lý do không thể gọi video trực tiếp
- Thường xuyên kể về hoàn cảnh khó khăn hoặc kế hoạch làm giàu
- Gửi quà có giá trị không tương xứng với thời gian quen biết
- Có người thứ ba liên hệ yêu cầu đóng phí để nhận quà
Cách phòng tránh
- Không tin vào tình cảm phát triển quá nhanh từ người chưa từng gặp mặt
- Luôn yêu cầu gọi video trực tiếp để xác minh danh tính
- Tìm kiếm hình ảnh đối phương trên Google để phát hiện ảnh giả mạo
- Từ chối nhận quà có giá trị lớn từ người mới quen
- Tuyệt đối không chuyển tiền cho “phí thông quan” hay bất kỳ lý do nào khác
4. Lừa đảo giả mạo ứng dụng ngân hàng và sàn thương mại điện tử
Hình thức lừa đảo này sử dụng các ứng dụng, website giả mạo gần giống với ngân hàng hoặc sàn thương mại điện tử nổi tiếng để đánh cắp thông tin đăng nhập và chiếm đoạt tài sản.
Cách thức hoạt động
Kẻ lừa đảo gửi tin nhắn giả mạo thông báo tài khoản bị khóa, cần xác minh lại, hoặc có khuyến mãi đặc biệt, kèm theo đường link. Khi người dùng nhấp vào và nhập thông tin đăng nhập, thông tin này sẽ được chuyển đến kẻ lừa đảo, cho phép chúng truy cập vào tài khoản thật và thực hiện giao dịch.
Ví dụ thực tế: Tháng 3/2025, hơn 2.000 khách hàng của một ngân hàng lớn tại Việt Nam nhận được SMS giả mạo thông báo “Tài khoản của bạn sẽ bị khóa vì chưa cập nhật thông tin mới”. Có 543 người đã nhấp vào link và nhập thông tin, dẫn đến việc mất từ 5-600 triệu đồng mỗi tài khoản.
Dấu hiệu nhận biết
- Tin nhắn tạo cảm giác khẩn cấp (tài khoản sắp bị khóa, giao dịch bất thường…)
- Đường link có dạng gần giống nhưng không giống hệt tên miền chính thức
- Lỗi chính tả, ngữ pháp trong thông báo
- Yêu cầu cung cấp mật khẩu, mã OTP
- Giao diện giống nhưng có sự khác biệt nhỏ so với ứng dụng chính thức
Cách phòng tránh
- Không bao giờ nhấp vào link trong tin nhắn, email có nội dung đáng ngờ
- Kiểm tra kỹ URL trước khi nhập thông tin (https://, tên miền chính xác)
- Truy cập trực tiếp ứng dụng đã cài đặt hoặc website chính thức bằng cách gõ địa chỉ
- Không cung cấp mã OTP cho bất kỳ ai, kể cả người xưng là nhân viên ngân hàng
- Cài đặt phần mềm bảo mật trên thiết bị
5. Lừa đảo việc làm online
Hình thức lừa đảo này nhắm vào những người đang tìm kiếm việc làm, đặc biệt là công việc online với mức thu nhập hấp dẫn. Kẻ lừa đảo quảng cáo công việc “việc nhẹ lương cao” nhưng thực chất chỉ để lừa nạp tiền hoặc chiếm đoạt dữ liệu cá nhân.
Cách thức hoạt động
Các “công ty” đăng tuyển việc đơn giản như like, share, đánh giá sản phẩm với mức lương hấp dẫn (300-500 nghìn đồng/ngày). Ban đầu, họ cho “nhân viên” làm một số nhiệm vụ nhỏ và trả tiền đúng hẹn. Sau đó, họ gợi ý nâng cấp tài khoản để nhận nhiệm vụ có giá trị cao hơn, yêu cầu đặt cọc từ vài triệu đến vài chục triệu đồng.
Ví dụ thực tế: Anh Lê V.T (Đà Nẵng) được mời tham gia nhóm Telegram “Kiếm tiền online 5-7 triệu/tuần”. Sau khi hoàn thành 5 nhiệm vụ nhỏ và nhận được 500.000 đồng, anh được yêu cầu nạp 15 triệu đồng để nâng cấp tài khoản VIP. Sau khi nạp tiền, nhóm Telegram đã biến mất.
Dấu hiệu nhận biết
- Mức lương cao bất thường so với công việc đơn giản
- Không yêu cầu phỏng vấn, kinh nghiệm hay bằng cấp
- Yêu cầu đặt cọc, nạp tiền để “mở khóa” nhiệm vụ
- Liên lạc chủ yếu qua ứng dụng nhắn tin, không có văn phòng thực tế
- Thông tin công ty mơ hồ, không có website chính thức
Cách phòng tránh
- Nghiên cứu kỹ về công ty trước khi ứng tuyển (đăng ký kinh doanh, địa chỉ thực)
- Không bao giờ trả tiền để được nhận việc
- Sử dụng các nền tảng tìm việc uy tín (VietnamWorks, TopCV, LinkedIn)
- Trao đổi trực tiếp qua video call với nhà tuyển dụng
- Tham khảo ý kiến người có kinh nghiệm trước khi tham gia
6. Lừa đảo mua sắm online
Người mua hàng trực tuyến thường xuyên trở thành mục tiêu của các đối tượng lừa đảo thông qua các cửa hàng ảo, sản phẩm giả mạo hoặc chiêu trò hoàn tiền.
Cách thức hoạt động
Kẻ lừa đảo tạo ra các cửa hàng online với giá sản phẩm hấp dẫn (thường thấp hơn 30-50% so với thị trường). Họ sử dụng hình ảnh sao chép từ các shop uy tín, kèm theo đánh giá giả mạo. Sau khi nhận tiền đặt cọc hoặc thanh toán, họ sẽ không giao hàng hoặc gửi sản phẩm kém chất lượng, hàng nhái.
Ví dụ thực tế: Fanpage “Outlet Sale – Hàng hiệu giảm giá 70%” đã lừa hơn 1.200 khách hàng khi bán các sản phẩm thương hiệu nổi tiếng với giá chỉ bằng 1/3 giá thị trường. Sau khi thu về hơn 4 tỷ đồng, fanpage đột ngột biến mất, không giao hàng.
Dấu hiệu nhận biết
- Giá quá rẻ so với thị trường
- Shop mới thành lập, ít đánh giá thực
- Chỉ nhận thanh toán trước, không nhận cod
- Thông tin liên hệ không đầy đủ, chỉ có tài khoản mạng xã hội
- Hình ảnh sản phẩm sao chép từ các website khác
Cách phòng tránh
- Ưu tiên mua sắm trên các sàn TMĐT uy tín (Shopee, Lazada, Tiki)
- Kiểm tra lịch sử đánh giá của shop (đặc biệt chú ý đánh giá 1-2 sao)
- Tìm kiếm thông tin shop trên Google để phát hiện các phản ánh tiêu cực
- Ưu tiên phương thức thanh toán khi nhận hàng (COD)
- Nếu mua hàng hiệu, kiểm tra kỹ nguồn gốc và chứng từ xác thực
7. Lừa đảo du lịch và đặt phòng giả mạo
Hình thức lừa đảo này xuất hiện nhiều trong mùa cao điểm du lịch, nhắm vào những người tìm kiếm dịch vụ du lịch giá rẻ.
Cách thức hoạt động
Kẻ lừa đảo tạo các trang web, fanpage giả mạo các công ty du lịch uy tín hoặc đăng các bài viết về dịch vụ khách sạn, homestay với giá hấp dẫn. Họ yêu cầu đặt cọc 50-100% để “giữ chỗ” hoặc “đảm bảo giá ưu đãi”. Khi đến nơi, du khách mới phát hiện không có dịch vụ như đã đặt.
Ví dụ thực tế: Mùa du lịch hè 2025, hơn 200 gia đình đã bị lừa đặt cọc phòng tại một resort nổi tiếng ở Phú Quốc qua một fanpage có tên gần giống với resort thật. Mỗi gia đình đặt cọc từ 5-15 triệu đồng, tổng thiệt hại lên đến 2 tỷ đồng.
Dấu hiệu nhận biết
- Giá phòng, tour quá rẻ so với thị trường (giảm 50-70%)
- Yêu cầu chuyển khoản đặt cọc với lý do “phòng/tour sắp hết”
- Thông tin liên hệ chỉ là số điện thoại, tài khoản mạng xã hội
- Website, fanpage mới thành lập, ít lượt theo dõi
- Hình ảnh sao chép từ các website du lịch chính thống
Cách phòng tránh
- Đặt dịch vụ qua website chính thức hoặc các nền tảng đặt phòng uy tín (Booking.com, Agoda)
- Kiểm tra đánh giá thực từ du khách đã sử dụng dịch vụ
- Liên hệ trực tiếp với khách sạn/công ty du lịch qua số điện thoại chính thức để xác minh
- Hạn chế đặt cọc số tiền lớn, ưu tiên thanh toán tại nơi sử dụng dịch vụ
- Kiểm tra kỹ các điều khoản hoàn hủy trước khi đặt cọc
8. Lừa đảo qua các ứng dụng hẹn hò
Kẻ lừa đảo thường tạo các hồ sơ giả mạo trên các ứng dụng hẹn hò để tiếp cận và lừa tiền nạn nhân dưới nhiều hình thức khác nhau.
Cách thức hoạt động
Đối tượng lừa đảo tạo hồ sơ với hình ảnh đẹp (thường là ảnh đánh cắp), thông tin hấp dẫn. Sau khi tạo được mối quan hệ, họ sẽ rủ rê đầu tư, vay tiền, hoặc lôi kéo nạn nhân tham gia vào các nhóm đánh bạc, cá cược online.
Ví dụ thực tế: Chị Vũ T.A (Hải Phòng) quen một “doanh nhân thành đạt” qua ứng dụng hẹn hò. Sau 1 tháng, người này rủ chị tham gia một sàn giao dịch tiền ảo “siêu lợi nhuận”. Chị đã đầu tư 350 triệu đồng và mất trắng khi không thể rút tiền ra.
Dấu hiệu nhận biết
- Hồ sơ quá hoàn hảo (hình ảnh đẹp, công việc lý tưởng, thu nhập cao)
- Nhanh chóng thể hiện tình cảm sâu đậm
- Luôn có lý do để không gặp mặt trực tiếp
- Sau một thời gian ngắn, bắt đầu nhắc đến vấn đề tiền bạc
- Gợi ý tham gia các hoạt động đầu tư, cờ bạc online
Cách phòng tránh
- Kiểm tra hình ảnh qua Google Images để phát hiện ảnh giả mạo
- Luôn gặp mặt trực tiếp ở nơi công cộng trước khi phát triển quan hệ sâu hơn
- Không chia sẻ thông tin cá nhân, tài chính quá sớm
- Từ chối mọi lời mời đầu tư hoặc chuyển tiền
- Cảnh giác với người có biểu hiện quan tâm quá mức trong thời gian ngắn
9. Lừa đảo trúng thưởng và khuyến mãi giả mạo
Đây là hình thức lừa đảo nhắm vào tâm lý ham của miễn phí, muốn trúng thưởng lớn với ít hoặc không mất chi phí.
Cách thức hoạt động
Kẻ lừa đảo gửi thông báo qua email, tin nhắn hoặc cuộc gọi thông báo người dùng đã trúng thưởng giá trị lớn. Để nhận giải, nạn nhân cần đóng một khoản phí nhỏ cho “thuế”, “phí chuyển khoản” hoặc cung cấp thông tin cá nhân, tài khoản ngân hàng để “xác minh danh tính”.
Ví dụ thực tế: Tháng 1/2025, hàng nghìn người dùng nhận được email thông báo “Trúng thưởng 500 triệu đồng từ chương trình tri ân khách hàng” của một ngân hàng lớn. Có 176 người đã chuyển “phí xử lý hồ sơ” từ 5-20 triệu đồng và không bao giờ nhận được giải thưởng.
Dấu hiệu nhận biết
- Thông báo trúng thưởng từ cuộc thi không tham gia
- Yêu cầu đóng phí trước khi nhận thưởng
- Email, tin nhắn có lỗi chính tả, ngữ pháp
- Địa chỉ email không phải từ tên miền chính thức của công ty
- Thời hạn nhận thưởng gấp gáp (24-48 giờ)
Cách phòng tránh
- Nhớ nguyên tắc: “Không có bữa trưa nào miễn phí”
- Kiểm tra thông tin chương trình khuyến mãi trên website chính thức của công ty
- Không bao giờ trả phí để nhận thưởng (các giải thưởng hợp pháp đã bao gồm thuế)
- Không cung cấp thông tin cá nhân, tài khoản ngân hàng qua email, tin nhắn
- Liên hệ trực tiếp với công ty để xác minh thông tin
10. Lừa đảo hỗ trợ kỹ thuật và dịch vụ CNTT
Hình thức lừa đảo này nhắm vào những người ít kiến thức về công nghệ thông tin, đặc biệt là người lớn tuổi.
Cách thức hoạt động
Kẻ lừa đảo gọi điện hoặc gửi thông báo giả mạo về việc máy tính, điện thoại bị nhiễm virus, tài khoản bị xâm nhập. Họ đề nghị hỗ trợ kỹ thuật từ xa bằng cách yêu cầu nạn nhân cài đặt phần mềm truy cập từ xa (TeamViewer, AnyDesk), sau đó kiểm soát thiết bị và đánh cắp thông tin.
Ví dụ thực tế: Ông Phạm V.T (63 tuổi, Hà Nội) nhận được cuộc gọi từ “nhân viên Microsoft” thông báo máy tính bị nhiễm virus nghiêm trọng. Sau khi cài đặt phần mềm theo hướng dẫn, tài khoản ngân hàng của ông bị rút sạch 127 triệu đồng.
Dấu hiệu nhận biết
- Cuộc gọi, email đột xuất từ “nhân viên kỹ thuật” của Microsoft, Apple
- Thông báo máy tính/điện thoại bị nhiễm virus nguy hiểm
- Yêu cầu cài đặt phần mềm truy cập từ xa
- Đề nghị thanh toán phí dịch vụ qua thẻ cào điện thoại
- Tạo cảm giác khẩn cấp, đe dọa mất dữ liệu
Cách phòng tránh
- Các công ty công nghệ lớn không chủ động gọi điện hỗ trợ kỹ thuật
- Không cài đặt phần mềm từ nguồn không xác định
- Không cung cấp quyền truy cập từ xa cho người lạ
- Kiểm tra thông tin liên hệ chính thức của công ty trên website
- Sử dụng phần mềm diệt virus uy tín và cập nhật thường xuyên
Nguyên tắc phòng tránh chung đối với lừa đảo trực tuyến
Dù các hình thức lừa đảo ngày càng đa dạng và tinh vi, bạn vẫn có thể bảo vệ mình bằng cách tuân thủ một số nguyên tắc cơ bản sau:
1. Không vội tin, không vội hành động
- Luôn bình tĩnh, suy xét thông tin trước khi quyết định
- Kiểm tra thông tin từ nhiều nguồn độc lập
- Cảnh giác với áp lực “phải hành động ngay”
- Dừng lại và tham khảo ý kiến người khác khi cảm thấy không chắc chắn
2. Bảo vệ thông tin cá nhân
- Hạn chế chia sẻ thông tin cá nhân trên mạng xã hội
- Không cung cấp thông tin nhạy cảm (CMND/CCCD, tài khoản ngân hàng) qua điện thoại, tin nhắn
- Sử dụng mật khẩu mạnh và khác nhau cho các tài khoản
- Cài đặt xác thực hai yếu tố cho các tài khoản quan trọng
3. Kiểm tra kỹ nguồn gốc
- Kiểm tra URL website (https://, tên miền chính xác)
- Xác minh danh tính người liên hệ qua nhiều kênh
- Kiểm tra thông tin doanh nghiệp trên cổng thông tin quốc gia
- Tìm kiếm đánh giá, phản hồi từ người dùng thực
4. Ưu tiên các nền tảng, dịch vụ uy tín
- Sử dụng các sàn thương mại điện tử chính thống
- Ưu tiên thanh toán qua cổng thanh toán an toàn
- Cài đặt ứng dụng từ App Store, Google Play
- Truy cập website chính thức bằng cách gõ địa chỉ
5. Cập nhật kiến thức an toàn thông tin
- Theo dõi thông tin về các hình thức lừa đảo mới
- Tham gia các nhóm chia sẻ kiến thức an toàn mạng
- Cập nhật phần mềm, hệ điều hành thường xuyên
- Tham khảo thông tin từ Cục An toàn thông tin
Kết luận
Lừa đảo trực tuyến ngày càng tinh vi và khó nhận biết, nhưng với kiến thức phù hợp, bạn hoàn toàn có thể bảo vệ mình và người thân. Ba nguyên tắc cốt lõi cần nhớ là: “Nhận diện – Cảnh giác – An toàn“.
Hãy luôn giữ thái độ hoài nghi lành mạnh khi tiếp xúc với thông tin, đề nghị trên không gian mạng, đặc biệt là những thông tin liên quan đến tiền bạc. Khi gặp tình huống đáng ngờ, hãy dừng lại, tìm kiếm thêm thông tin và tham khảo ý kiến từ người có chuyên môn.
An toàn thông tin là trách nhiệm của mỗi người. Bằng cách nâng cao nhận thức và chia sẻ kiến thức với cộng đồng, chúng ta có thể cùng nhau xây dựng một không gian mạng an toàn hơn cho tất cả mọi người.
