Mua sắm trực tuyến ngày càng phổ biến tại Việt Nam, đặc biệt trong các dịp lễ tết và cuối năm. Tuy nhiên, cùng với sự phát triển của thương mại điện tử là sự gia tăng các chiêu trò lừa đảo ngày càng tinh vi. Theo Cục An toàn thông tin, nhiều đối tượng xấu đang tích cực nhắm vào người mua sắm online bằng các thủ đoạn như giả mạo website thương hiệu lớn, mạo danh tài khoản mạng xã hội và lừa đảo qua các chương trình khuyến mãi giả. Bài viết này sẽ giúp bạn nhận diện 7 thủ đoạn lừa đảo phổ biến nhất và trang bị kỹ năng cần thiết để mua sắm trực tuyến an toàn.
Bối cảnh mua sắm online và nguy cơ lừa đảo tại Việt Nam
Thương mại điện tử đang bùng nổ tại Việt Nam với sự có mặt của nhiều sàn thương mại lớn như Shopee, Lazada, Tiki. Thói quen mua sắm online ngày càng được ưa chuộng bởi tính tiện lợi và đa dạng sản phẩm. Tuy nhiên, đây cũng là mảnh đất màu mỡ cho các đối tượng lừa đảo hoạt động.
Gần đây, Phòng An ninh mạng và Phòng chống tội phạm sử dụng công nghệ cao, Công an tỉnh Quảng Ngãi đã liên tiếp nhận được tin báo từ người dân về việc bị lừa đảo qua thủ đoạn giả mạo sàn thương mại điện tử, thương hiệu lớn, với số tiền thiệt hại lên đến hơn 6 tỷ đồng. Điều này cho thấy mức độ nghiêm trọng của vấn đề và sự cần thiết phải nâng cao cảnh giác khi mua sắm online.
Các đối tượng lừa đảo thường lợi dụng tâm lý “săn sale”, ham rẻ của người tiêu dùng, đặc biệt trong các dịp cuối năm và Tết Nguyên đán để thực hiện hành vi lừa đảo. Họ sử dụng nhiều phương thức khác nhau để tiếp cận nạn nhân, từ email, tin nhắn cho đến quảng cáo trên mạng xã hội.
7 thủ đoạn lừa đảo mua sắm online phổ biến
1. Website giả mạo thương hiệu lớn
Một trong những thủ đoạn phổ biến nhất là tạo ra các trang web giả mạo các thương hiệu nổi tiếng. Các đối tượng lừa đảo xây dựng website có giao diện, nội dung giới thiệu sản phẩm, hình ảnh tương tự như trang web chính thức. Thậm chí, nhiều trang còn gắn biểu tượng “Đã thông báo Bộ Công Thương” ở cuối trang để tăng độ tin cậy.
Ví dụ điển hình là trường hợp các website giả mạo thương hiệu mỹ phẩm như Kiehl’s, Estée Lauder, Lancôme… Các trang này có giao diện gần như giống hệt với trang chính hãng, có chức năng đặt hàng và thanh toán. Tuy nhiên, đại diện của các thương hiệu đã xác nhận không vận chuyển, bán hàng qua mạng hoặc bất cứ website có tên miền tương tự và không có chính sách giảm giá tới 40-50% như các website này quảng cáo.
Đáng lo ngại hơn, theo đại diện Công ty L’Oreal Việt Nam – đơn vị quản lý nhiều thương hiệu mỹ phẩm nổi tiếng, việc xử lý các trang giả mạo và hàng giả tại Việt Nam chưa đạt kết quả như kỳ vọng. Cứ “dập” trang web này, web khác lại mọc lên, khiến việc kiểm soát trở nên khó khăn hơn.
2. Mạo danh tài khoản mạng xã hội và ứng dụng nhắn tin
Các đối tượng lừa đảo thường lập ra các tài khoản mạng xã hội giả mạo trên Facebook, Tiktok, Zalo để tiếp cận khách hàng. Chúng theo dõi các bình luận “chốt đơn” của người mua trên các trang bán hàng chính thức, sau đó tạo tài khoản có tên trùng với tên cửa hàng và nhắn tin trực tiếp với khách hàng để “chốt đơn” và cung cấp số tài khoản ngân hàng giả mạo.
Một trường hợp điển hình là câu chuyện của một chủ cửa hàng bán hoa online trên Facebook. Tài khoản zalo, facebook, ngân hàng của chị không bị chiếm đoạt, nhưng khi người giao hàng yêu cầu khách hàng trả tiền cho đơn đặt hàng, mới phát hiện ra người mua đã chuyển tiền cho đối tượng lừa đảo. Đối tượng đã tạo tài khoản Zalo và tài khoản ngân hàng trùng tên với chủ cửa hàng, khiến khách hàng không nghi ngờ và chuyển hơn 20 triệu đồng.
3. Quảng cáo sản phẩm giảm giá sâu trên mạng xã hội
Lợi dụng tính năng phân tích thói quen người dùng của các nền tảng mạng xã hội, các đối tượng lừa đảo tạo các fanpage giả mạo hoặc website giả mạo giống hệt với trang chính thống của các thương hiệu lớn. Họ tiếp cận nạn nhân qua quảng cáo về những sản phẩm mà nạn nhân đang quan tâm, dẫn dụ họ đặt mua với mức chiết khấu cao nhằm chiếm đoạt tài sản.
Meta (công ty mẹ của Facebook) mới đây cũng đã cảnh báo về chiêu trò lừa đảo mua sắm trực tuyến trên các mạng xã hội như Threads, X (Twitter), Facebook và các diễn đàn trực tuyến như Quora. Các đối tượng thường đưa ra các chương trình ưu đãi bằng cách sử dụng trái phép các video trên Internet với lồng tiếng AI mô tả sản phẩm và khuyến cáo số lượng có hạn. Khi phản hồi, người dùng được dẫn đến các trang web để mua hàng và thanh toán, nhưng sau đó sẽ không nhận được hàng hoặc nhận được hàng kém chất lượng.
4. Email và tin nhắn khuyến mãi giả mạo
Cục An toàn thông tin cảnh báo rằng các đối tượng xấu sẽ chủ động tiếp cận nạn nhân qua các email, tin nhắn khuyến mãi giả mạo từ các sàn thương mại điện tử quen thuộc như Shopee, Lazada, Tiki. Những email và tin nhắn này thường chứa các đường link dẫn đến trang web giả mạo, yêu cầu người dùng đăng nhập để nhận ưu đãi hoặc truy cập vào tài khoản của họ.
Khi người dùng nhập thông tin đăng nhập vào trang web giả mạo, các đối tượng lừa đảo sẽ thu thập được thông tin tài khoản và sử dụng để đăng nhập vào tài khoản thật của nạn nhân, thực hiện các giao dịch trái phép hoặc đánh cắp thông tin cá nhân.
5. Lừa đảo qua các chương trình tri ân khách hàng
Nhiều đối tượng lừa đảo mạo danh các công ty, thương hiệu lớn để tạo ra các chương trình tri ân khách hàng giả mạo. Họ gửi thông báo đến người dùng rằng họ đã được chọn để nhận quà tặng, khuyến mãi đặc biệt, nhưng để nhận được quà, người dùng cần cung cấp thông tin cá nhân hoặc thực hiện một khoản thanh toán nhỏ.
Phòng An ninh mạng và Phòng, chống tội phạm sử dụng công nghệ cao, Công an tỉnh Quảng Ngãi đã cảnh báo về thủ đoạn lừa đảo này, trong đó các đối tượng lập tài khoản mạng xã hội giả mạo sàn thương mại điện tử, thương hiệu lớn, dụ nạn nhân qua việc nhận quà tặng miễn phí. Khi nạn nhân đã thực hiện những giao dịch lên đến cả trăm triệu đồng thì nhóm lừa đảo cắt đứt liên lạc.
6. Chiến dịch mạo danh các tổ chức, doanh nghiệp uy tín
Cục An toàn thông tin gần đây đã cảnh báo về các chiến dịch mạo danh OpenAI và Cục Đăng kiểm để lừa đảo. Đối với chiến dịch mạo danh OpenAI, kẻ gian nhắm đến đối tượng người dùng quan tâm đến công nghệ và trí tuệ nhân tạo, giả mạo các dịch vụ, phần mềm của OpenAI hoặc tạo các chương trình khuyến mãi giả.
Với chiến dịch mạo danh Cục Đăng kiểm, đối tượng nhắm đến người dùng có nhu cầu đăng kiểm xe hoặc các dịch vụ bảo trì xe, bảo hiểm. Họ lợi dụng lòng tin của người dân với các cơ quan nhà nước để thực hiện hành vi lừa đảo, yêu cầu người dùng thanh toán phí đăng ký, đặt chỗ đăng kiểm hoặc các gói bảo hiểm với chi phí thấp.
7. Lừa đảo qua cuộc gọi điện thoại (vishing)
Một hình thức lừa đảo ngày càng phổ biến là thông qua các cuộc gọi điện thoại (vishing), trong đó các đối tượng giả danh nhân viên ngân hàng hoặc cơ quan công an để thông báo về các vấn đề liên quan đến tài khoản của người dùng. Họ có thể yêu cầu người dùng cung cấp thông tin cá nhân, mã OTP hoặc thực hiện các giao dịch chuyển tiền để “xác minh” hoặc “bảo vệ” tài khoản.
Cục An toàn thông tin đã cảnh báo về hình thức lừa đảo này và khuyến cáo người dân cần cảnh giác với các cuộc gọi từ số lạ, đặc biệt là những cuộc gọi yêu cầu cung cấp thông tin cá nhân hoặc thực hiện các giao dịch tài chính.
Các trường hợp lừa đảo thực tế và bài học kinh nghiệm
Trường hợp 1: Chuyển tiền cho tài khoản giả mạo
Một chủ cửa hàng bán hoa online trên Facebook đã bị mạo danh, khiến khách hàng chuyển tiền cho kẻ lừa đảo. Cụ thể, các đối tượng lừa đảo đã tạo tài khoản Zalo và tài khoản ngân hàng trùng tên với chủ cửa hàng, nhắn tin cho khách hàng để “chốt đơn” và cung cấp số tài khoản ngân hàng giả mạo. Do tin tưởng vì đây là cửa hàng quen, khách hàng đã chuyển hơn 20 triệu đồng vào tài khoản của kẻ lừa đảo.
Bài học kinh nghiệm: Luôn xác minh lại thông tin giao dịch qua nhiều kênh khác nhau trước khi chuyển tiền, đặc biệt là khi nhận được tin nhắn yêu cầu chuyển tiền từ các ứng dụng nhắn tin như Zalo, Messenger. Liên hệ trực tiếp với cửa hàng qua số điện thoại chính thức hoặc ghé trực tiếp cửa hàng nếu có thể.
Trường hợp 2: Mua hàng giả từ website giả mạo
Chị N.T.L (quận Hà Đông, Hà Nội) đã chia sẻ rằng cô nhận được tin nhắn qua Facebook của một người chào bán các sản phẩm của các thương hiệu lớn. Người này gửi đường dẫn đến một trang thương mại điện tử và cho biết các sản phẩm trên gian hàng trực tuyến thường có mức giá cao hơn nhiều, vì phải mất phí hoa hồng, phải đóng thuế. Nếu mua qua tin nhắn, chuyển khoản thì giá sẽ rẻ hơn 1/3 so với giá niêm yết. Tin lời, chị L đã đặt mua một đơn hàng có giá trị lớn, tuy nhiên, khi nhận hàng, chị phát hiện ra đó chỉ là hàng giả, kém chất lượng. Khi liên lạc qua tài khoản bán hàng thì đã bị chặn liên lạc.
Bài học kinh nghiệm: Không nên tin vào những lời mời chào có mức giảm giá quá cao so với thị trường. Nên mua sắm trên các sàn thương mại điện tử uy tín hoặc website chính thức của thương hiệu. Sử dụng các phương thức thanh toán an toàn như COD (thanh toán khi nhận hàng) để có thể kiểm tra hàng hóa trước khi thanh toán.
Trường hợp 3: Lừa đảo qua chương trình khuyến mãi giả
Phòng An ninh mạng và Phòng, chống tội phạm sử dụng công nghệ cao, Công an tỉnh Quảng Ngãi đã cảnh báo về trường hợp nạn nhân bị lừa đảo qua thủ đoạn giả mạo sàn thương mại điện tử, thương hiệu lớn, với số tiền thiệt hại hơn 6 tỷ đồng. Các đối tượng lừa đảo đã lập tài khoản mạng xã hội giả mạo sàn thương mại điện tử, thương hiệu lớn, dụ nạn nhân qua việc nhận quà tặng miễn phí, mua hàng giá rẻ. Khi nạn nhân đã thực hiện những giao dịch lên đến cả trăm triệu đồng thì nhóm lừa đảo cắt đứt liên lạc.
Bài học kinh nghiệm: Cần kiểm tra kỹ nguồn gốc và độ uy tín của các trang bán hàng, tài khoản giao dịch, đại lý. Ưu tiên mua sắm trên các sàn thương mại điện tử lớn hoặc tại các cửa hàng, các hãng có thương hiệu, địa chỉ rõ ràng. Tuyệt đối không cung cấp thông tin cá nhân, tài khoản ngân hàng, mã OTP qua tin nhắn, email hoặc các đường link lạ.
Danh sách kiểm tra để mua sắm online an toàn
1. Kiểm tra độ uy tín của người bán
- Tìm hiểu về lịch sử hoạt động của người bán
- Đọc đánh giá từ các khách hàng trước
- Kiểm tra thông tin liên hệ và địa chỉ thực tế của cửa hàng
- Ưu tiên các sàn thương mại điện tử lớn hoặc website chính thức của thương hiệu
2. Kiểm tra giá cả
- So sánh giá với các cửa hàng khác
- Cảnh giác với các mức giá quá thấp so với thị trường
- Kiểm tra chi phí vận chuyển và các chi phí phát sinh khác
3. Kiểm tra chính sách bảo hành và đổi trả
- Đọc kỹ chính sách bảo hành và đổi trả hàng
- Xác minh thời gian bảo hành và điều kiện đổi trả
- Lưu lại thông tin liên hệ của người bán để liên lạc khi cần
4. Kiểm tra hàng hóa trước khi nhận
- Ưu tiên sử dụng phương thức thanh toán COD (thanh toán khi nhận hàng)
- Kiểm tra kỹ hàng hóa trước khi nhận
- Quay video quá trình mở hàng để làm bằng chứng nếu cần
5. Bảo vệ thông tin cá nhân
- Không cung cấp thông tin cá nhân, tài khoản ngân hàng, mã OTP qua tin nhắn, email hoặc các đường link lạ
- Sử dụng mật khẩu mạnh và khác nhau cho các tài khoản mua sắm trực tuyến
- Bật xác thực hai yếu tố (2FA) cho các tài khoản mua sắm và tài khoản ngân hàng
Phương thức thanh toán an toàn khi mua sắm trực tuyến
1. Thanh toán khi nhận hàng (COD)
Đây là phương thức thanh toán an toàn nhất, cho phép bạn kiểm tra hàng hóa trước khi thanh toán. Hãy ưu tiên sử dụng COD khi mua sắm từ các cửa hàng mới hoặc chưa có nhiều đánh giá. Nhớ kiểm tra kỹ hàng hóa trước khi thanh toán để tránh nhận phải hàng giả, hàng kém chất lượng.
2. Thẻ tín dụng
Thẻ tín dụng thường có các chính sách bảo vệ người tiêu dùng tốt hơn so với thẻ ghi nợ. Tuy nhiên, hãy hạn chế sử dụng thẻ tín dụng trên các website không có biểu tượng khóa bảo mật (HTTPS). Theo dõi thường xuyên các giao dịch trên thẻ tín dụng để phát hiện các giao dịch bất thường và báo cáo kịp thời.
3. Ví điện tử
Sử dụng các ví điện tử uy tín như MoMo, ZaloPay, VNPay sẽ giúp bạn hạn chế rủi ro khi mua sắm online. Chỉ nên nạp một lượng tiền vừa đủ cho giao dịch và bật xác thực hai yếu tố (2FA) cho tài khoản ví điện tử để bảo vệ tài khoản tốt hơn.
4. Chuyển khoản ngân hàng
Chỉ sử dụng chuyển khoản ngân hàng khi mua sắm từ các cửa hàng uy tín. Kiểm tra kỹ thông tin người nhận trước khi chuyển tiền và lưu lại biên lai chuyển khoản để làm bằng chứng nếu cần. Tránh chuyển khoản cho các tài khoản cá nhân không rõ nguồn gốc.
Cách xử lý khi phát hiện bị lừa đảo
1. Liên hệ với người bán
Liên hệ trực tiếp với người bán qua số điện thoại hoặc email chính thức. Giữ bình tĩnh và giải thích rõ vấn đề. Lưu lại tất cả các cuộc trao đổi với người bán để làm bằng chứng nếu cần thiết.
2. Liên hệ với sàn thương mại điện tử
Nếu mua hàng qua sàn thương mại điện tử, hãy liên hệ với bộ phận hỗ trợ khách hàng của sàn. Cung cấp đầy đủ thông tin về giao dịch và vấn đề gặp phải. Yêu cầu hỗ trợ giải quyết tranh chấp theo quy định của sàn.
3. Liên hệ với ngân hàng hoặc đơn vị phát hành thẻ
Nếu đã thanh toán bằng thẻ tín dụng hoặc chuyển khoản, hãy liên hệ ngay với ngân hàng hoặc đơn vị phát hành thẻ. Yêu cầu khóa thẻ hoặc ngừng các giao dịch không được ủy quyền. Làm thủ tục khiếu nại để yêu cầu hoàn tiền nếu có thể.
4. Báo cáo với cơ quan chức năng
Báo cáo với công an địa phương hoặc Phòng An ninh mạng và Phòng, chống tội phạm sử dụng công nghệ cao. Cung cấp đầy đủ thông tin về vụ việc, bao gồm thông tin người bán, đường link website, tin nhắn, email và các bằng chứng khác. Theo dõi tiến trình xử lý vụ việc và hợp tác với cơ quan chức năng khi được yêu cầu.
Kết luận
Mua sắm trực tuyến mang lại nhiều tiện ích, nhưng cũng tiềm ẩn nhiều rủi ro lừa đảo. Để bảo vệ bản thân, người tiêu dùng cần nâng cao cảnh giác, trang bị kiến thức và kỹ năng nhận biết các chiêu trò lừa đảo, đồng thời áp dụng các biện pháp phòng ngừa khi mua sắm online.
Hãy nhớ rằng, các thương hiệu uy tín không bao giờ yêu cầu bạn cung cấp thông tin cá nhân, mã OTP qua tin nhắn, email hoặc các đường link lạ. Nếu một ưu đãi quá hấp dẫn, có thể đó là một cái bẫy. Luôn tuân theo nguyên tắc “Kiểm tra kỹ nguồn gốc sản phẩm – Ưu tiên thanh toán khi nhận hàng!” để mua sắm online an toàn và hiệu quả.
