Trong thời đại công nghệ số phát triển mạnh mẽ như hiện nay, internet đã trở thành một phần không thể thiếu trong cuộc sống của mọi người, đặc biệt là trẻ em. Theo thống kê, trẻ em chiếm đến 1/3 số người sử dụng internet trên toàn thế giới2. Việc thiết lập các biện pháp kiểm soát thiết bị số là “lá chắn” hiệu quả, giúp bảo vệ con trẻ khỏi những rủi ro tiềm ẩn trên không gian mạng. Bài viết này sẽ hướng dẫn chi tiết cách thiết lập kiểm soát các thiết bị điện tử, giới thiệu những công cụ hữu ích và xây dựng quy tắc an toàn số cho gia đình để bảo vệ con trẻ một cách toàn diện.
Thực trạng trẻ em trên không gian mạng – đáng báo động!
Với sự bùng nổ của internet và thiết bị thông minh, trẻ em ngày nay tiếp cận với thế giới số từ rất sớm. “Con vào youtube, mở phim hoạt hình, video kit và mekhoaitây. Một ngày vào hàng chục lần. Các bạn con cũng vào điện thoại, ipad, máy tính…” – đây là thực trạng phổ biến của nhiều gia đình hiện nay1. Tuy nhiên, điều đáng báo động là có tới 40% trẻ em cảm thấy không an toàn và hơn 70% từng có trải nghiệm không mong muốn khi sử dụng internet4.
Một cuộc khảo sát của UNICEF năm 2022 với 994 trẻ em Việt Nam từ 12-17 tuổi cho thấy: 2% trẻ bị yêu cầu trò chuyện về tình dục khi không mong muốn, 1% bị yêu cầu chia sẻ hình ảnh, video khỏa thân, 8% nhận được những bình luận khiếm nhã và 5% nhận được những hình ảnh nhạy cảm không mong muốn4. Đặc biệt, hằng năm xảy ra khoảng 2.000 vụ việc xâm hại trẻ em, trong đó số lượng vụ việc xâm hại trên môi trường mạng chiếm tỷ lệ không nhỏ3.
Những nguy cơ trẻ em phải đối mặt trên không gian số
Trẻ em trên môi trường mạng phải đối diện với nhiều rủi ro tiềm ẩn, bao gồm:
- Xâm phạm quyền riêng tư và thông tin cá nhân
- Tiếp xúc với nội dung không phù hợp (bạo lực, khiêu dâm)
- Xâm hại tình dục, bóc lột trẻ em trực tuyến
- Bắt nạt qua mạng (cyberbullying)
- Nghiện internet và các trò chơi trực tuyến
- Lừa đảo trực tuyến nhắm vào trẻ em
Ví dụ thực tế: Tháng 3-2024, một tài khoản TikTok đã đăng clip về một bé gái mặc bộ đồ thỏ trắng đang vui chơi trong trung tâm thương mại. Clip này thu hút hơn 6 triệu lượt xem với hơn 80.000 lượt bình luận, trong đó nhiều bình luận mang tính quấy rối4. Đây là một trong vô số ví dụ về cách trẻ em có thể bị đặt vào tình huống nguy hiểm trên mạng xã hội mà không hề hay biết.
Vai trò của kiểm soát thiết bị trong bảo vệ trẻ em
Kiểm soát thiết bị, hay còn gọi là Parental Control, là công cụ giúp phụ huynh giám sát và hạn chế các hoạt động của con trên thiết bị điện tử. Đây không phải là sự xâm phạm quyền riêng tư mà là hình thức bảo vệ cần thiết, đặc biệt là đối với trẻ nhỏ.
Lợi ích của việc thiết lập kiểm soát thiết bị
- Lọc nội dung không phù hợp với lứa tuổi
- Hạn chế thời gian sử dụng màn hình
- Theo dõi và quản lý ứng dụng con sử dụng
- Ngăn chặn liên hệ từ người lạ
- Kiểm soát hoạt động mua sắm trực tuyến
- Bảo vệ trẻ khỏi các trang web lừa đảo
Hướng dẫn thiết lập kiểm soát trên các thiết bị phổ biến
Trên điện thoại và máy tính bảng Android
- Thiết lập Google Family Link:
- Tải ứng dụng Google Family Link trên thiết bị của phụ huynh và trẻ em
- Tạo tài khoản Google cho trẻ (nếu trẻ dưới 13 tuổi)
- Kết nối tài khoản của phụ huynh với tài khoản của trẻ
- Thiết lập các giới hạn thời gian sử dụng, phê duyệt ứng dụng và lọc nội dung
- Sử dụng tính năng Digital Wellbeing:
- Vào Cài đặt > Digital Wellbeing & parental controls
- Thiết lập thời gian sử dụng cho từng ứng dụng
- Kích hoạt chế độ tập trung và giờ đi ngủ
Trên iPhone và iPad
- Sử dụng Screen Time:
- Mở Cài đặt > Screen Time
- Bật Screen Time và chọn “This is My Child’s Device” nếu đang cài đặt cho con
- Thiết lập Downtime (thời gian nghỉ), App Limits (giới hạn ứng dụng), Content & Privacy Restrictions (hạn chế nội dung và quyền riêng tư)
- Sử dụng mã PIN riêng để bảo vệ cài đặt
- Thiết lập Family Sharing:
- Mở Cài đặt > [tên bạn] > Family Sharing
- Thêm thành viên gia đình và quản lý quyền mua hàng, vị trí và thời gian sử dụng
Trên máy tính Windows
- Sử dụng Microsoft Family Safety:
- Tạo tài khoản Microsoft Family
- Thêm thành viên gia đình vào nhóm
- Thiết lập giới hạn thời gian sử dụng, hạn chế nội dung và website
- Nhận báo cáo hoạt động của con
- Thiết lập User Account Control:
- Tạo tài khoản riêng cho trẻ với quyền hạn chế
- Cài đặt phần mềm chỉ với quyền admin của phụ huynh
Trên máy tính Mac
- Sử dụng Screen Time:
- Vào System Preferences > Screen Time
- Thiết lập giới hạn thời gian, ứng dụng và nội dung
- Sử dụng tính năng Family Sharing để quản lý từ xa
- Thiết lập Parental Controls:
- Vào System Preferences > Parental Controls
- Tạo tài khoản riêng cho trẻ và thiết lập hạn chế
Ứng dụng hữu ích giúp bảo vệ trẻ em trên không gian mạng
Ngoài các tính năng có sẵn trên thiết bị, phụ huynh có thể cân nhắc sử dụng các ứng dụng chuyên biệt sau:
- Kaspersky Safe Kids: Giám sát hoạt động trực tuyến, lọc nội dung và quản lý thời gian sử dụng thiết bị.
- Norton Family: Theo dõi hoạt động trên web, chặn website không phù hợp và cung cấp báo cáo chi tiết.
- Qustodio: Giám sát mạng xã hội, lọc nội dung và thiết lập giới hạn thời gian trên nhiều nền tảng.
- Net Nanny: Sử dụng công nghệ lọc thông minh để chặn nội dung không phù hợp theo thời gian thực.
- FamiSafe: Theo dõi vị trí, lịch sử trình duyệt và phát hiện nội dung độc hại.
Quản lý thời gian sử dụng thiết bị hiệu quả
Việc quản lý thời gian sử dụng thiết bị điện tử không chỉ giúp bảo vệ trẻ trên không gian mạng mà còn giúp phát triển thói quen sinh hoạt lành mạnh.
Thiết lập thời gian cụ thể
- Giới hạn thời gian sử dụng hàng ngày (ví dụ: 1-2 giờ cho trẻ tiểu học, 2-3 giờ cho trẻ trung học)
- Tạo lịch trình sử dụng cố định (sau khi hoàn thành bài tập, trước giờ ăn tối)
- Thiết lập “giờ nghỉ kỹ thuật số” – khoảng thời gian không sử dụng thiết bị (ví dụ: giờ ăn, trước khi đi ngủ 1-2 giờ)
Xây dựng thói quen lành mạnh
- Khuyến khích các hoạt động ngoài trời và giao tiếp trực tiếp
- Tạo không gian không có thiết bị điện tử (phòng ngủ, bàn ăn)
- Thay thế thời gian sử dụng thiết bị bằng các hoạt động gia đình (đọc sách, chơi board game, nấu ăn cùng nhau)
Xây dựng quy tắc an toàn số cho gia đình
Việc thiết lập các quy tắc rõ ràng và nhất quán sẽ giúp trẻ hình thành thói quen sử dụng internet an toàn.
Quy tắc cơ bản về an toàn số
- Quy tắc vị trí: Chỉ sử dụng thiết bị ở khu vực chung trong nhà (phòng khách, bàn học), tránh sử dụng trong phòng ngủ riêng.
- Quy tắc thời gian: Thống nhất khung giờ sử dụng thiết bị và tuân thủ nghiêm ngặt.
- Quy tắc nội dung: Liệt kê các loại nội dung được phép và không được phép tiếp cận.
- Quy tắc chia sẻ: Không chia sẻ thông tin cá nhân, hình ảnh hoặc video với người lạ.
- Quy tắc giao tiếp: Chỉ trò chuyện trực tuyến với người quen biết và được phụ huynh phê duyệt.
Xây dựng thỏa thuận sử dụng internet gia đình
Tạo một bản “Thỏa thuận sử dụng internet gia đình” với sự tham gia của tất cả thành viên trong gia đình, bao gồm:
- Thời gian và địa điểm sử dụng thiết bị
- Các ứng dụng và trang web được phép sử dụng
- Quy tắc về chia sẻ thông tin và giao tiếp trực tuyến
- Hậu quả nếu vi phạm thỏa thuận
- Cam kết từ phụ huynh về việc tôn trọng quyền riêng tư của con (trong giới hạn an toàn)
Giáo dục kỹ năng an toàn số cho trẻ
Việc thiết lập kiểm soát thiết bị chỉ là một phần trong việc bảo vệ trẻ. Quan trọng hơn là trang bị cho trẻ kiến thức và kỹ năng để tự bảo vệ mình trên không gian mạng.
Kỹ năng nhận biết và phòng tránh nguy cơ
- Nhận biết nội dung không phù hợp: Dạy trẻ cách nhận diện nội dung bạo lực, khiêu dâm hoặc tiêu cực.
- Phòng tránh lừa đảo trực tuyến: Hướng dẫn trẻ không nhấp vào các liên kết lạ, không cung cấp thông tin cá nhân khi được yêu cầu.
- Ứng phó với bắt nạt trực tuyến: Dạy trẻ cách chặn, báo cáo người dùng có hành vi không phù hợp và thông báo cho người lớn khi cần.
- Bảo vệ thông tin cá nhân: Không chia sẻ tên đầy đủ, địa chỉ, số điện thoại, trường học trên mạng xã hội.
- Nhận biết “bạn ảo”: Dạy trẻ cảnh giác với người lạ trên mạng, không gặp gỡ ngoài đời thực nếu không có sự đồng ý của phụ huynh.
Trò chuyện cởi mở với con về an toàn số
Tạo môi trường giao tiếp cởi mở, không phán xét để trẻ cảm thấy thoải mái chia sẻ trải nghiệm trực tuyến của mình:
- Thường xuyên trò chuyện về hoạt động trực tuyến của con
- Khuyến khích con chia sẻ khi gặp điều gì đó khiến con không thoải mái
- Tham gia vào hoạt động trực tuyến cùng con (chơi game, xem video, học trực tuyến)
- Giải thích lý do đằng sau các quy tắc và hạn chế
Vai trò của gia đình, nhà trường và xã hội
Bảo vệ trẻ em trên không gian mạng là trách nhiệm chung của nhiều bên liên quan.
Vai trò của gia đình
Gia đình đóng vai trò quan trọng nhất trong việc bảo vệ trẻ em trên không gian mạng. Phụ huynh cần:
- Dành nhiều thời gian quan tâm hơn khi các em tiếp xúc với môi trường mạng internet
- Trang bị kiến thức, kỹ năng phù hợp theo từng lứa tuổi để trẻ tự nhận biết và có khả năng tự bảo vệ bản thân5
- Học và chơi cùng con trên mạng internet, không để trẻ dành quá nhiều thời gian sử dụng các thiết bị điện tử ngoài giờ học5
- Trang bị giải pháp và phương tiện bảo vệ an toàn thông tin cho gia đình, như các phần mềm phòng chống mã độc4
Vai trò của nhà trường
Nhà trường cần tăng cường công tác truyền thông, giáo dục sức khỏe lồng ghép vào các giờ sinh hoạt chủ nhiệm nhằm nâng cao nhận thức, kiến thức về môi trường mạng, kỹ năng cơ bản khi sử dụng internet cho trẻ5.
Vai trò của xã hội
Cộng đồng xã hội cần:
- Phát huy trách nhiệm trong việc bảo vệ trẻ em trên không gian mạng
- Kịp thời báo cáo cơ quan chức năng khi phát hiện dấu hiệu của tội phạm5
- Huy động sự tham gia của khu vực tư nhân để tham gia vào các hoạt động bảo vệ trẻ em1
- Tăng cường công tác truyền thông, giáo dục, tập huấn về kiến thức, kỹ năng tương tác trên môi trường mạng1
Kết luận
Bảo vệ trẻ em trên không gian số là trách nhiệm của toàn xã hội, trong đó gia đình đóng vai trò tiên phong. Việc thiết lập kiểm soát thiết bị cho con là một biện pháp hiệu quả, nhưng cần kết hợp với giáo dục kỹ năng an toàn số và xây dựng quy tắc sử dụng internet lành mạnh. Phụ huynh nên tìm cách cân bằng giữa kiểm soát và tạo điều kiện cho trẻ phát triển kỹ năng số cần thiết trong thời đại công nghệ.
Như ông Đặng Hoa Nam, Cục trưởng Cục trẻ em (Bộ Lao động Thương binh và Xã hội) đã nhấn mạnh: “Chúng ta khuyến khích những sáng kiến, những hỗ trợ về mặt kỹ thuật để giúp trẻ em tương tác lành mạnh trên môi trường mạng, gỡ bỏ những thông tin mang tính độc hại”1. Đây chính là định hướng quan trọng trong việc xây dựng một thế hệ công dân số tương lai, vừa có khả năng tận dụng lợi ích của công nghệ, vừa biết cách tự bảo vệ mình trước những rủi ro trên không gian mạng.
Danh sách kiểm tra cho phụ huynh
Kiểm tra thiết lập kiểm soát thiết bị
- Đã thiết lập kiểm soát truy cập trên tất cả thiết bị mà trẻ sử dụng
- Đã cài đặt phần mềm lọc nội dung không phù hợp
- Đã giới hạn thời gian sử dụng thiết bị
- Đã thiết lập quyền truy cập ứng dụng và chặn các ứng dụng không phù hợp
- Đã bật tính năng theo dõi vị trí (nếu cần thiết)
- Đã thiết lập cảnh báo khi có nội dung không phù hợp
- Đã định kỳ kiểm tra lịch sử truy cập và hoạt động trực tuyến của con
Kiểm tra giáo dục an toàn số
- Đã trò chuyện với con về các nguy cơ trên không gian mạng
- Đã dạy con cách nhận biết và báo cáo nội dung không phù hợp
- Đã thiết lập quy tắc sử dụng internet rõ ràng trong gia đình
- Đã hướng dẫn con cách bảo vệ thông tin cá nhân
- Đã dạy con cách ứng phó với bắt nạt trực tuyến
- Đã tham gia vào các hoạt động trực tuyến cùng con
- Đã là tấm gương tốt về việc sử dụng thiết bị số an toàn và hợp lý
