Trong thời đại số hóa, việc giao dịch và mua sắm trực tuyến đã trở thành thói quen hàng ngày của nhiều người. Tuy nhiên, cùng với sự tiện lợi, các hình thức lừa đảo trực tuyến cũng ngày càng tinh vi và phức tạp. Bài viết này sẽ cung cấp cho bạn những kiến thức và kỹ năng cần thiết để thực hiện giao dịch trực tuyến an toàn, bảo vệ tài sản và thông tin cá nhân khỏi những mối đe dọa từ không gian mạng.
Tổng quan về an toàn khi giao dịch trực tuyến
Giao dịch trực tuyến mang lại nhiều tiện ích như tiết kiệm thời gian, không giới hạn không gian và thời gian, đa dạng sản phẩm và dịch vụ. Tuy nhiên, việc giao dịch trên môi trường mạng cũng tiềm ẩn nhiều rủi ro như đánh cắp thông tin cá nhân, xâm nhập tài khoản, chiếm đoạt tài sản… Theo thống kê mới nhất, các vụ lừa đảo trực tuyến đang gia tăng với nhiều thủ đoạn tinh vi, gây thiệt hại hàng trăm tỷ đồng cho người dùng mỗi năm.
Rủi ro phổ biến trong giao dịch trực tuyến
Khi thực hiện giao dịch trực tuyến, bạn có thể đối mặt với các rủi ro sau:
- Bị đánh cắp thông tin cá nhân và tài khoản
- Truy cập vào các website giả mạo
- Bị lừa đảo qua các thủ đoạn giả mạo ngân hàng, cơ quan chức năng
- Phần mềm độc hại đánh cắp thông tin
- Rủi ro từ việc sử dụng mạng Wi-Fi công cộng không an toàn
Ngân hàng điện tử – Tiện lợi nhưng cần cẩn trọng
Mức độ an toàn của ngân hàng điện tử
Ngân hàng điện tử cho phép người dùng thực hiện giao dịch tài chính thông qua kết nối internet. Nhiều người thường băn khoăn liệu dịch vụ này có thực sự an toàn hay không. Trên thực tế, các ngân hàng đã triển khai nhiều biện pháp bảo mật để đảm bảo an toàn cho khách hàng2:
- Mật khẩu: Phương thức bảo mật đầu tiên của mọi ngân hàng điện tử với các quy định chặt chẽ về độ phức tạp.
- Mã OTP: Mật khẩu dùng một lần được gửi qua SMS hoặc ứng dụng Smart OTP khi có giao dịch phát sinh.
- Sinh trắc học: Nhiều ngân hàng áp dụng công nghệ đăng nhập bằng vân tay, Face ID để tăng cường bảo mật1.
- Khóa tài khoản tự động: Hệ thống tự động khóa tài khoản sau khi nhập sai mật khẩu quá số lần quy định2.
Rủi ro tiềm ẩn khi sử dụng ngân hàng điện tử
Dù được đảm bảo bằng nhiều biện pháp bảo mật, dịch vụ ngân hàng điện tử vẫn tiềm ẩn một số rủi ro:
- Rủi ro bị đánh cắp thông tin qua website, fanpage giả mạo: Kẻ xấu có thể tạo các trang web giả mạo có giao diện giống hệt trang web chính thức của ngân hàng để đánh cắp thông tin đăng nhập1.
- Lừa đảo qua tin nhắn, cuộc gọi: Đối tượng lừa đảo giả danh nhân viên ngân hàng, gọi điện thông báo tài khoản gặp sự cố, yêu cầu cung cấp thông tin đăng nhập hoặc mã OTP1.
- Mạo danh người thân/người quen: Kẻ xấu mạo danh người thân/quen, thông báo chuyển tiền và gửi đường link giả mạo yêu cầu xác nhận thông tin1.
5 Nguyên tắc vàng giúp giao dịch trực tuyến an toàn
1. Bảo vệ thông tin đăng nhập
- Không chia sẻ thông tin đăng nhập (tên người dùng, mật khẩu, mã PIN) với bất kỳ ai, kể cả người tự xưng là nhân viên ngân hàng.
- Không lưu thông tin đăng nhập trên thiết bị công cộng.
- Tránh sử dụng chức năng “Lưu mật khẩu” trên các thiết bị không thuộc quyền sở hữu của bạn6.
- Không truy cập vào tài khoản ngân hàng qua đường link từ email hoặc tin nhắn.
Ví dụ thực tế: Anh Minh nhận được một email có vẻ từ ngân hàng của mình, thông báo tài khoản có vấn đề và cần xác minh lại thông tin. Email chứa một đường link đến trang web giống hệt trang đăng nhập của ngân hàng. May mắn thay, anh Minh đã cảnh giác và không nhấp vào link mà trực tiếp truy cập trang web chính thức của ngân hàng. Khi kiểm tra, không có bất kỳ vấn đề nào với tài khoản của anh, và anh đã tránh được một vụ lừa đảo.
2. Sử dụng mật khẩu mạnh và thay đổi định kỳ
- Tạo mật khẩu có độ dài tối thiểu 8 ký tự, bao gồm chữ hoa, chữ thường, số và ký tự đặc biệt2.
- Tránh sử dụng thông tin cá nhân dễ đoán như ngày sinh, tên người thân trong mật khẩu.
- Thay đổi mật khẩu định kỳ, ít nhất 3 tháng một lần2.
- Sử dụng mật khẩu khác nhau cho các tài khoản khác nhau.
3. Cẩn trọng với các liên kết và email lạ
- Không nhấp vào các liên kết từ email, tin nhắn không rõ nguồn gốc1.
- Kiểm tra kỹ địa chỉ URL trước khi nhập thông tin (đặc biệt là các ký tự lạ trong URL)5.
- Nếu nhận được email hoặc tin nhắn yêu cầu cung cấp thông tin tài khoản, gọi trực tiếp đến tổng đài ngân hàng qua số điện thoại chính thức để xác minh.
Ví dụ thực tế: Chị Hoa nhận được một tin nhắn SMS thông báo tài khoản của chị sắp bị khóa và cần cập nhật thông tin. Tin nhắn kèm theo một đường link. Thay vì nhấp vào link, chị đã gọi trực tiếp đến tổng đài ngân hàng và được thông báo đây là tin nhắn lừa đảo. Nếu chị nhấp vào link và nhập thông tin, kẻ gian có thể đánh cắp thông tin đăng nhập và chiếm đoạt tiền trong tài khoản.
4. Kiểm tra giao dịch thường xuyên
- Theo dõi thường xuyên lịch sử giao dịch, biến động số dư.
- Đăng ký dịch vụ thông báo qua SMS hoặc email khi có giao dịch phát sinh.
- Báo ngay cho ngân hàng khi phát hiện giao dịch bất thường.
- Lưu giữ hóa đơn, biên lai giao dịch điện tử6.
5. Cập nhật phần mềm bảo mật
- Cập nhật thường xuyên hệ điều hành và phần mềm bảo mật trên thiết bị.
- Sử dụng phần mềm diệt virus uy tín và cập nhật thường xuyên.
- Không sử dụng phần mềm không rõ nguồn gốc hoặc đã bị crack.
Nhận biết website an toàn khi mua sắm online
5 dấu hiệu nhận biết website an toàn
Khi thực hiện giao dịch mua sắm hoặc thanh toán trực tuyến, việc nhận biết một website có an toàn hay không là vô cùng quan trọng. Dưới đây là 5 dấu hiệu giúp bạn nhận biết:
1. URL bắt đầu bằng “https://” và có biểu tượng ổ khóa
Website an toàn luôn có URL bắt đầu bằng “https://” (chứ không phải “http://”) và hiển thị biểu tượng ổ khóa trên thanh địa chỉ. Điều này chứng tỏ website đã được bảo vệ bởi giao thức SSL (Secure Sockets Layer), đảm bảo thông tin được trao đổi một cách an toàn5.
2. Thanh địa chỉ hiển thị tên công ty và có màu xanh lá
Khi truy cập vào website được trang bị chứng chỉ số Extended Validation (EV), thanh trình duyệt sẽ hiển thị chính tên công ty đang quản lý và vận hành website. Thanh công cụ có màu xanh lá cũng là một dấu hiệu cho thấy website đáng tin cậy5.
3. Kiểm tra kỹ địa chỉ URL
Nhiều kẻ lừa đảo tạo các website giả mạo với địa chỉ URL gần giống với website chính thức, chỉ khác một vài ký tự. Hãy kiểm tra kỹ địa chỉ URL trước khi nhập bất kỳ thông tin cá nhân hay tài chính nào5.
4. Để ý cảnh báo từ trình duyệt
Khi truy cập vào website có chứng chỉ SSL hết hạn hoặc không đáng tin cậy, trình duyệt sẽ hiển thị cảnh báo bảo mật. Thanh địa chỉ có thể chuyển sang màu đỏ, và biểu tượng ổ khóa bị đánh dấu chéo đỏ5.
5. Kiểm tra thông tin liên hệ và chính sách bảo mật
Website uy tín luôn có thông tin liên hệ đầy đủ, rõ ràng và chính sách bảo mật minh bạch. Hãy kiểm tra xem website có địa chỉ thực, số điện thoại liên hệ, email và chính sách bảo mật rõ ràng hay không3.
10 Hình thức lừa đảo phổ biến trên mạng và cách phòng tránh
1. Nhận quà từ bạn nước ngoài làm quen qua mạng
Hình thức: Đối tượng tự giới thiệu là người nước ngoài, kết bạn và liên lạc để tạo mối quan hệ thông qua mạng xã hội. Sau khi tạo được lòng tin, họ thông báo muốn gửi tiền hoặc quà từ nước ngoài về Việt Nam, rồi yêu cầu nộp tiền để nhận quà với các lý do như cước vận chuyển, thuế, phí4.
Cách phòng tránh:
- Cảnh giác với người lạ kết bạn, đặc biệt là người nước ngoài có lời lẽ thân mật bất thường.
- Không tin vào lời hứa gửi quà giá trị lớn từ người không quen biết.
- Tuyệt đối không chuyển tiền theo yêu cầu của đối tượng lạ trên mạng.
2. Tự xưng cơ quan chức năng gọi điện thông báo điều tra
Hình thức: Đối tượng giả danh cán bộ Công an, Viện kiểm sát, Tòa án hoặc giả mạo Cổng thông tin điện tử của Công an để thông báo chủ thuê bao có liên quan đến các vụ án đang điều tra. Sau đó, khai thác thông tin cá nhân, tài khoản ngân hàng và yêu cầu chuyển tiền4.
Cách phòng tránh:
- Cơ quan nhà nước không yêu cầu công dân chuyển tiền qua tài khoản cá nhân.
- Khi nhận được cuộc gọi tự xưng là cán bộ cơ quan chức năng, hãy ghi lại thông tin và liên hệ trực tiếp với cơ quan chức năng qua số điện thoại chính thức để xác minh.
- Không cung cấp thông tin cá nhân, mật khẩu, mã OTP qua điện thoại.
3. Lừa đảo đầu tư tài chính và tiền ảo
Hình thức: Đối tượng lập website đầu tư tài chính, ứng dụng có giao diện tương tự đầu tư tài chính quốc tế, cam kết lãi suất cao bất thường. Ban đầu, họ chuyển trả tiền lãi đầy đủ, nhưng đến khi người tham gia đầu tư nhiều thì các đối tượng ngưng giao dịch và chiếm đoạt tiền4.
Cách phòng tránh:
- Không tin vào lời mời đầu tư với lãi suất cao bất thường.
- Tìm hiểu kỹ về nền tảng đầu tư trước khi tham gia.
- Tham khảo ý kiến của chuyên gia tài chính hoặc người có kinh nghiệm.
- Cảnh giác với các sàn đầu tư không có giấy phép hoạt động chính thức.
Ví dụ thực tế: Anh Tùng được bạn bè giới thiệu tham gia một ứng dụng đầu tư tiền ảo với lời hứa lãi 30% mỗi tháng. Ban đầu, anh đầu tư 50 triệu và nhận được tiền lãi đúng hẹn. Phấn khởi, anh rủ thêm người thân tham gia và nâng khoản đầu tư lên 500 triệu. Tuy nhiên, sau đó ứng dụng thông báo bảo trì hệ thống và không thể đăng nhập. Anh Tùng đã mất trắng số tiền đầu tư và còn phải chịu trách nhiệm với người thân đã tham gia theo lời giới thiệu của mình.
4. Hỗ trợ lấy lại tiền đã bị lừa
Hình thức: Đối tượng lập tài khoản ảo, quảng cáo “hỗ trợ lấy lại tiền bị lừa” với những cam kết hấp dẫn. Khi nạn nhân liên hệ, họ yêu cầu cung cấp thông tin cá nhân và chuyển “phí dịch vụ”, sau đó biến mất4.
Cách phòng tránh:
- Không tin vào quảng cáo “bảo đảm lấy lại tiền 100%” khi đã bị lừa.
- Trình báo cơ quan chức năng khi bị lừa đảo.
- Không tiếp tục mắc bẫy lừa đảo thứ hai khi đang là nạn nhân của một vụ lừa đảo.
5. Lừa đảo qua mạng xã hội và tin nhắn
Hình thức: Kẻ lừa đảo tạo các tài khoản giả mạo trên mạng xã hội, kết bạn rồi dụ nạn nhân tham gia đầu tư, mua hàng giá rẻ, nhận quà tặng hoặc trúng thưởng.
Cách phòng tránh:
- Không kết bạn với người lạ trên mạng xã hội.
- Cảnh giác với những lời mời đầu tư, mua hàng giá rẻ bất thường.
- Không cung cấp thông tin cá nhân, tài khoản ngân hàng cho người lạ.
- Kiểm tra kỹ thông tin tài khoản trước khi tương tác (thời gian tạo tài khoản, số lượng bạn bè, nội dung đăng tải).
Bí kíp mua sắm online an toàn, tiết kiệm
Kiểm tra uy tín của người bán
Trước khi quyết định mua sắm trên một website hoặc từ một người bán nào đó, hãy:
- Kiểm tra website của họ: Một người kinh doanh nghiêm túc thường có website chuyên nghiệp với đầy đủ thông tin chi tiết và xác thực, đặc biệt là địa chỉ cửa hàng và thông tin liên hệ3.
- Đọc đánh giá của khách hàng: Tìm hiểu phản hồi từ những người đã mua hàng trước đó thông qua đánh giá, bình luận trên sàn thương mại điện tử hoặc mạng xã hội.
- Tìm hiểu thời gian hoạt động: Người bán có thời gian hoạt động lâu dài thường đáng tin cậy hơn tài khoản mới lập.
- Kiểm tra chính sách đổi trả, bảo hành: Người bán uy tín luôn có chính sách rõ ràng về đổi trả, bảo hành sản phẩm3.
Mua sắm trên các sàn thương mại điện tử uy tín
Một trong những bí quyết mua sắm an toàn trực tuyến đó là mua hàng hóa ở những sàn thương mại điện tử uy tín. Khi mua nên xem trước chính sách đổi trả hàng, các quyền lợi của người mua hàng, cũng như thông tin liên hệ để nếu như sản phẩm không như mong đợi, bạn có thể liên hệ để được hỗ trợ3.
Ví dụ thực tế: Chị Mai quyết định mua một chiếc túi xách trên một trang web mua sắm mới, giá rẻ hơn 50% so với cửa hàng chính hãng. Website có thiết kế khá chuyên nghiệp nhưng không có địa chỉ cửa hàng cụ thể và chỉ nhận thanh toán chuyển khoản trước. Thay vì vội vàng mua ngay, chị Mai đã tìm kiếm thông tin về shop này trên Google và phát hiện nhiều phản hồi tiêu cực từ khách hàng đã từng mua hàng. Chị đã tránh được một vụ lừa đảo nhờ sự cẩn trọng của mình.
Thanh toán an toàn khi mua sắm online
- Ưu tiên thanh toán khi nhận hàng (COD) đối với người bán mới hoặc chưa có nhiều đánh giá.
- Khi thanh toán trực tuyến, sử dụng các cổng thanh toán uy tín, có xác thực giao dịch.
- Cân nhắc sử dụng thẻ ghi nợ với hạn mức thấp hoặc ví điện tử cho mua sắm online để hạn chế rủi ro.
- Không lưu thông tin thẻ trên các website mua sắm.
- Luôn giữ lại chứng từ giao dịch, biên lai thanh toán cho đến khi nhận được hàng và hài lòng với sản phẩm.
Quy trình xử lý khi gặp vấn đề bảo mật
Các bước cần làm ngay khi phát hiện dấu hiệu bị lừa đảo
- Ngừng ngay mọi giao dịch và liên hệ với ngân hàng/tổ chức tài chính để tạm khóa tài khoản hoặc thẻ.
- Thay đổi mật khẩu cho tất cả các tài khoản quan trọng, đặc biệt là tài khoản ngân hàng và email.
- Lưu lại toàn bộ chứng từ, tin nhắn, email, lịch sử giao dịch liên quan đến vụ việc.
- Trình báo với cơ quan công an hoặc cơ quan chức năng càng sớm càng tốt.
- Thông báo cho người thân, bạn bè nếu tài khoản mạng xã hội của bạn bị xâm nhập để tránh lan rộng lừa đảo.
Cơ quan hỗ trợ khi bị lừa đảo
- Công an địa phương nơi cư trú hoặc Phòng An ninh mạng và phòng, chống tội phạm sử dụng công nghệ cao.
- Tổng đài của ngân hàng/tổ chức tài chính nơi bạn mở tài khoản.
- Cục An toàn thông tin – Bộ Thông tin và Truyền thông: Có thể báo cáo các website lừa đảo.
- Trang thông tin cảnh báo an toàn thông tin Việt Nam: Cập nhật thông tin về các hình thức lừa đảo mới.
Tổng kết – Giao dịch thông minh – Tiền bạc an toàn
Trong thời đại số hóa, giao dịch trực tuyến là xu hướng không thể đảo ngược. Tuy nhiên, để đảm bảo an toàn cho tài sản và thông tin cá nhân, mỗi người cần trang bị kiến thức và thực hiện các biện pháp phòng ngừa cần thiết.
Hãy nhớ nguyên tắc “Giao dịch thông minh – Tiền bạc an toàn” với những điểm chính sau:
- Luôn cảnh giác và kiểm tra kỹ trước khi thực hiện giao dịch.
- Bảo vệ thông tin cá nhân, không chia sẻ mật khẩu, mã OTP với bất kỳ ai.
- Chỉ giao dịch trên các website an toàn, có đầy đủ biện pháp bảo mật.
- Cập nhật kiến thức về các hình thức lừa đảo mới.
- Khi có nghi ngờ, liên hệ trực tiếp với ngân hàng qua số điện thoại chính thức.
Với những kiến thức và kỹ năng trên, bạn có thể tự tin thực hiện các giao dịch trực tuyến một cách an toàn, tận hưởng sự tiện lợi mà công nghệ mang lại mà không phải lo lắng về rủi ro bảo mật.
