Lừa đảo trực tuyến ngày càng tinh vi và phổ biến tại Việt Nam, đe dọa nghiêm trọng đến tài sản và thông tin cá nhân của người dùng internet. Việt Nam hiện đứng thứ 21 thế giới về các vụ tấn công lừa đảo với 673.743 cuộc tấn công được ghi nhận năm 2020. Bài viết này sẽ giúp bạn nhận biết các hình thức lừa đảo trực tuyến phổ biến, dấu hiệu nhận diện và các biện pháp phòng tránh hiệu quả để bảo vệ bản thân và thiết bị của mình khỏi những cuộc tấn công mạng nguy hiểm.
Lừa đảo trực tuyến là gì?
Lừa đảo trực tuyến (online scam) là hình thức lừa đảo sử dụng internet, mạng xã hội, email hoặc các phương tiện truyền thông điện tử để đánh lừa người dùng nhằm chiếm đoạt tiền bạc, thông tin cá nhân hoặc cài đặt phần mềm độc hại vào thiết bị của nạn nhân.
Tấn công lừa đảo (phishing) là hình thức tấn công phi kỹ thuật được tội phạm mạng sử dụng nhằm đánh cắp dữ liệu bí mật từ máy tính của người dùng, sau đó sử dụng dữ liệu cho nhiều mục đích khác nhau, như lấy cắp tiền của nạn nhân hoặc bán lại dữ liệu đã đánh cắp.
Các tin nhắn lừa đảo thường ở dạng thông báo giả mạo từ ngân hàng, nhà cung cấp, hệ thống thanh toán điện tử. Chúng cũng có thể là bản sao gần như hoàn hảo của các website đáng tin cậy, với những tin nhắn lừa đảo khiến nạn nhân vô tình để lộ thông tin cá nhân quan trọng.
Tình hình lừa đảo trực tuyến tại Việt Nam
Tình trạng lừa đảo trực tuyến tại Việt Nam ngày càng nghiêm trọng, đặc biệt trong bối cảnh số lượng người dùng internet tăng nhanh và các giao dịch trực tuyến trở nên phổ biến. Các đối tượng lừa đảo liên tục cập nhật chiêu thức, thủ đoạn ngày càng tinh vi hơn.
Mới đây, Cục An toàn Thông tin (Bộ TT&TT) và Tập đoàn Meta đã phát động chiến dịch “Nhận diện lừa đảo” nhằm chia sẻ tới cộng đồng các hình thức lừa đảo trực tuyến và cách phòng tránh hiệu quả. Chiến dịch tập trung vào 6 trong số 24 hình thức lừa đảo trực tuyến được xác định là điểm nóng tại Việt Nam, gồm: lừa đảo đầu tư, lừa đảo việc làm, lừa đảo tài chính, lừa đảo cho vay, lừa đảo xổ số và lừa đảo mạo danh.
Tác động của lừa đảo trực tuyến
Lừa đảo trực tuyến không chỉ gây thiệt hại về tài chính mà còn có thể dẫn đến nhiều hậu quả nghiêm trọng khác như:
- Đánh cắp thông tin cá nhân và danh tính
- Lấy cắp mật khẩu và chiếm đoạt tài khoản mạng xã hội, email
- Cài đặt phần mềm độc hại vào thiết bị
- Làm ảnh hưởng đến uy tín, công việc và đời sống tinh thần
- Gây stress, lo lắng và mất niềm tin vào các giao dịch trực tuyến
Các hình thức lừa đảo trực tuyến phổ biến
Tấn công lừa đảo (Phishing)
Phishing là hình thức lừa đảo phổ biến nhất hiện nay, trong đó kẻ tấn công giả danh các tổ chức uy tín để lừa nạn nhân cung cấp thông tin cá nhân. Kỹ thuật này thường được thực hiện qua email, tin nhắn hoặc cuộc gọi điện thoại.
Ví dụ: Bạn nhận được email có vẻ đến từ ngân hàng, thông báo tài khoản bị xâm nhập và yêu cầu bạn đăng nhập qua đường link được cung cấp. Khi bạn nhấp vào đường link và nhập thông tin, kẻ tấn công sẽ thu thập được tên đăng nhập và mật khẩu của bạn.
Lừa đảo đầu tư
Đối tượng lừa đảo thường quảng cáo các cơ hội đầu tư hấp dẫn với lợi nhuận cao, đảm bảo thu hồi vốn nhanh chóng và ít rủi ro. Các hình thức phổ biến bao gồm:
- Đầu tư tiền ảo với lợi nhuận “khủng”
- Đầu tư forex, chứng khoán với cam kết lãi suất cao
- Các mô hình kinh doanh đa cấp trá hình
- Kêu gọi góp vốn vào các dự án bất động sản “ma”
Sau khi nạn nhân chuyển tiền đầu tư, đối tượng sẽ biến mất hoặc tiếp tục dụ dỗ nạn nhân đầu tư thêm tiền.
Lừa đảo việc làm
Lừa đảo việc làm là hình thức lừa đảo nhắm vào những người đang tìm kiếm cơ hội việc làm trực tuyến. Các thủ đoạn phổ biến bao gồm:
- Đăng tin tuyển dụng với mức lương hấp dẫn, yêu cầu ít kinh nghiệm
- Yêu cầu ứng viên đóng phí đặt cọc, phí đào tạo, phí hồ sơ
- Mời làm việc tự do với thu nhập cao (như nhận đơn hàng online, đánh giá sản phẩm)
- Yêu cầu cung cấp thông tin cá nhân nhạy cảm trong quá trình ứng tuyển
Sau khi nạn nhân chuyển tiền hoặc cung cấp thông tin, đối tượng sẽ cắt đứt liên lạc hoặc tiếp tục yêu cầu thêm các khoản phí khác.
Lừa đảo tài chính và cho vay
Lừa đảo tài chính và cho vay bao gồm các hình thức như:
- Giả danh ngân hàng, tổ chức tín dụng để cung cấp các khoản vay với lãi suất thấp
- Quảng cáo cho vay không cần thẩm định, không cần thế chấp
- Yêu cầu đóng các khoản phí như phí hồ sơ, phí bảo hiểm, phí xử lý
- Cho vay ngang hàng với điều kiện “dễ dàng”
Sau khi nạn nhân chuyển các khoản phí, đối tượng sẽ không giải ngân khoản vay như đã hứa.
Lừa đảo mạo danh cơ quan chức năng
Đối tượng lừa đảo tự xưng là cán bộ Công an, Viện kiểm sát hoặc Tòa án, gọi điện thông báo rằng nạn nhân có liên quan đến một vụ án lớn. Sau khi hăm dọa, chúng yêu cầu nạn nhân chuyển tiền “để phục vụ điều tra” vào tài khoản của chúng, sau đó chiếm đoạt.
Các đối tượng thường sử dụng những thông tin cá nhân của nạn nhân mà chúng thu thập được từ mạng xã hội hoặc các nguồn khác để tạo sự đáng tin cậy.
Các hình thức lừa đảo khác
Ngoài các hình thức lừa đảo phổ biến đã nêu, còn nhiều thủ đoạn lừa đảo khác như:
- Giả dạng shipper lừa tiền và cài mã độc vào điện thoại
- Lừa làm nhiệm vụ nhận hoa hồng cao
- Chiếm đoạt tài khoản mạng xã hội để mượn tiền từ bạn bè, người thân
- Thông báo trúng thưởng xe máy, điện thoại giá trị cao
- Giả danh tặng quà từ người nước ngoài quen qua mạng
- Lừa đảo xuất khẩu lao động, du lịch miễn thị thực
Dấu hiệu nhận biết lừa đảo trực tuyến
Dấu hiệu từ tin nhắn và email
Để nhận biết lừa đảo trực tuyến từ tin nhắn và email, bạn cần chú ý những dấu hiệu sau:
- Tin nhắn hoặc email có lỗi chính tả, ngữ pháp hoặc định dạng không chuyên nghiệp
- Địa chỉ email người gửi không chính xác hoặc có sự khác biệt nhỏ so với địa chỉ chính thức
- Yêu cầu cung cấp thông tin cá nhân, tài khoản ngân hàng, mật khẩu
- Tạo cảm giác khẩn cấp, yêu cầu hành động ngay lập tức
- Đường link đáng ngờ hoặc yêu cầu tải về tập tin đính kèm
- Lời chào không cụ thể (ví dụ: “Kính gửi Quý khách” thay vì gọi đích danh)
Dấu hiệu từ trang web và ứng dụng
Khi truy cập các trang web hoặc cài đặt ứng dụng, hãy cảnh giác với các dấu hiệu sau:
- URL không bắt đầu bằng “https://” hoặc không có biểu tượng khóa bảo mật
- Địa chỉ website có lỗi chính tả hoặc sử dụng tên miền lạ
- Giao diện website kém chất lượng, có nhiều lỗi hiển thị
- Yêu cầu cung cấp quá nhiều thông tin cá nhân không cần thiết
- Ứng dụng yêu cầu quyền truy cập không liên quan đến chức năng của nó
- Không có thông tin liên hệ rõ ràng hoặc chính sách bảo mật
Dấu hiệu từ các cuộc gọi và liên lạc
Các cuộc gọi lừa đảo thường có những dấu hiệu đáng ngờ sau:
- Người gọi tự xưng là nhân viên ngân hàng, cán bộ công an, viện kiểm sát… nhưng không thể xác minh danh tính
- Thông báo về các vấn đề nghiêm trọng và tạo áp lực phải giải quyết ngay
- Yêu cầu chuyển tiền hoặc cung cấp mã OTP, thông tin thẻ tín dụng
- Số điện thoại lạ hoặc đến từ nước ngoài
- Gọi điện ngoài giờ làm việc hoặc vào thời điểm bất thường
- Từ chối khi bạn đề nghị gặp trực tiếp hoặc liên hệ lại qua các kênh chính thức
Câu chuyện lừa đảo thực tế
Câu chuyện 1: Lừa đảo đầu tư tiền ảo
Anh Minh nhận được lời mời tham gia một nhóm đầu tư tiền ảo trên Facebook, hứa hẹn lợi nhuận 30% mỗi tháng. Sau khi xem nhiều bài đăng về người thành công, anh đã chuyển 50 triệu đồng. Ban đầu, anh thấy số dư trong ứng dụng tăng lên, nhưng khi muốn rút tiền, đối tượng yêu cầu đóng thêm “phí rút tiền” và “thuế”. Sau khi đóng thêm 20 triệu đồng mà vẫn không rút được tiền, anh mới nhận ra mình đã bị lừa.
Bài học: Không tin vào lời hứa lợi nhuận cao bất thường. Luôn tìm hiểu kỹ về cơ hội đầu tư và chỉ sử dụng các nền tảng đầu tư chính thống.
Câu chuyện 2: Lừa đảo giả danh cơ quan công an
Chị Hương nhận được cuộc gọi từ người tự xưng là cán bộ công an, thông báo chị có liên quan đến đường dây rửa tiền. Đối tượng yêu cầu chị chuyển tiền vào tài khoản “an toàn” để phục vụ điều tra và cam kết sẽ hoàn trả sau. Do lo sợ, chị đã chuyển 100 triệu đồng. Chỉ khi trao đổi với người thân, chị mới nhận ra đây là lừa đảo vì cơ quan công an không bao giờ yêu cầu công dân chuyển tiền qua điện thoại.
Bài học: Cơ quan công an, viện kiểm sát không bao giờ yêu cầu chuyển tiền qua điện thoại. Khi nhận được các cuộc gọi đáng ngờ, hãy ngắt kết nối và liên hệ trực tiếp với cơ quan chức năng qua các kênh chính thức.
Câu chuyện 3: Lừa đảo trúng thưởng
Ông Nam nhận được tin nhắn thông báo trúng thưởng một chiếc xe máy Honda từ chương trình khuyến mãi. Để nhận thưởng, ông cần đóng “phí vận chuyển” và “thuế” tổng cộng 15 triệu đồng. Sau khi chuyển tiền, ông không nhận được phản hồi và số điện thoại liên hệ không thể gọi được. Ông đã liên hệ trực tiếp với thương hiệu và biết rằng họ không tổ chức chương trình khuyến mãi nào như vậy.
Bài học: Không có chương trình khuyến mãi nào yêu cầu người trúng thưởng phải đóng tiền trước khi nhận giải. Luôn xác minh thông tin chương trình khuyến mãi qua các kênh chính thức của doanh nghiệp.
Biện pháp phòng tránh lừa đảo trực tuyến
Biện pháp bảo vệ thiết bị
Để bảo vệ thiết bị khỏi các cuộc tấn công lừa đảo trực tuyến, bạn nên:
- Cập nhật phần mềm thường xuyên: Luôn cập nhật hệ điều hành và các ứng dụng lên phiên bản mới nhất để vá các lỗ hổng bảo mật.
- Sử dụng phần mềm chống virus: Cài đặt phần mềm chống virus uy tín và cập nhật thường xuyên để phát hiện và ngăn chặn các mối đe dọa.
- Không cài đặt ứng dụng từ nguồn không xác định: Chỉ tải ứng dụng từ các cửa hàng chính thức như Google Play Store, Apple App Store.
- Hạn chế quyền truy cập: Chỉ cấp quyền truy cập cần thiết cho các ứng dụng trên thiết bị, đặc biệt là quyền truy cập vào danh bạ, tin nhắn, vị trí.
- Tránh kết nối với mạng Wi-Fi công cộng không bảo mật: Không thực hiện các giao dịch tài chính hoặc nhập thông tin cá nhân khi sử dụng Wi-Fi công cộng.
Biện pháp bảo vệ tài khoản
Để bảo vệ tài khoản khỏi bị chiếm đoạt, bạn nên áp dụng các biện pháp sau:
- Sử dụng mật khẩu mạnh và độc đáo: Mỗi tài khoản nên có một mật khẩu riêng, phức tạp với ít nhất 12 ký tự bao gồm chữ hoa, chữ thường, số và ký tự đặc biệt.
- Bật xác thực hai yếu tố (2FA): Bổ sung một lớp bảo mật cho tài khoản bằng cách yêu cầu xác nhận thông qua điện thoại hoặc ứng dụng xác thực.
- Kiểm tra thường xuyên lịch sử đăng nhập: Theo dõi các hoạt động đáng ngờ trên tài khoản của bạn và đăng xuất khỏi các thiết bị lạ.
- Đăng xuất khỏi các thiết bị công cộng: Không lưu thông tin đăng nhập trên các thiết bị không phải của bạn.
- Thay đổi mật khẩu định kỳ: Thay đổi mật khẩu ít nhất 3 tháng một lần để tăng cường bảo mật.
Biện pháp bảo vệ thông tin cá nhân
Bảo vệ thông tin cá nhân là biện pháp quan trọng để phòng tránh lừa đảo trực tuyến:
- Hạn chế chia sẻ thông tin cá nhân: Không chia sẻ thông tin như ngày sinh, địa chỉ, số CMND/CCCD trên mạng xã hội.
- Kiểm tra cài đặt quyền riêng tư: Điều chỉnh cài đặt quyền riêng tư trên các nền tảng mạng xã hội để kiểm soát thông tin được chia sẻ.
- Cẩn thận với các cuộc khảo sát và quà tặng miễn phí: Nhiều cuộc khảo sát online và chương trình quà tặng miễn phí được thiết kế để thu thập thông tin cá nhân.
- Không gửi hình ảnh CMND/CCCD, thẻ ngân hàng: Tránh gửi hình ảnh giấy tờ tùy thân hoặc thẻ ngân hàng qua các ứng dụng nhắn tin, email không an toàn.
- Kiểm tra báo cáo tài chính định kỳ: Thường xuyên kiểm tra sao kê ngân hàng, lịch sử giao dịch để phát hiện sớm các giao dịch đáng ngờ.
Danh sách kiểm tra an toàn đơn giản
Trước khi nhấp vào đường link:
- Kiểm tra địa chỉ email người gửi có chính xác không?
- Đưa chuột qua link để xem URL đích trước khi nhấp vào
- Nội dung có tạo cảm giác khẩn cấp không cần thiết không?
- Có lỗi chính tả hoặc ngữ pháp trong nội dung không?
Trước khi cung cấp thông tin cá nhân:
- Website có sử dụng giao thức HTTPS (có biểu tượng khóa) không?
- Địa chỉ website có chính xác không?
- Website yêu cầu thông tin gì? Có phù hợp với mục đích không?
- Bạn có thể xác minh tổ chức đang yêu cầu thông tin không?
Trước khi thực hiện giao dịch tài chính:
- Bạn đã xác minh danh tính người/tổ chức nhận tiền chưa?
- Bạn đã kiểm tra thông tin tài khoản ngân hàng chưa?
- Phương thức thanh toán có an toàn không?
- Bạn có giữ bằng chứng về giao dịch không?
Cách xử lý khi bị lừa đảo trực tuyến
Các bước cần làm ngay lập tức
Nếu không may bị lừa đảo trực tuyến, bạn cần thực hiện ngay các bước sau:
- Ngừng mọi liên lạc với đối tượng lừa đảo: Không tiếp tục trao đổi hoặc chuyển thêm tiền.
- Bảo vệ tài khoản: Thay đổi mật khẩu ngay lập tức cho tất cả các tài khoản có thể bị ảnh hưởng.
- Thông báo cho ngân hàng: Nếu đã chuyển tiền, hãy liên hệ ngay với ngân hàng để báo cáo giao dịch đáng ngờ và yêu cầu ngăn chặn.
- Thu thập bằng chứng: Lưu lại tất cả các tin nhắn, email, nội dung cuộc gọi, thông tin chuyển tiền và thông tin liên lạc của đối tượng lừa đảo.
- Quét virus cho thiết bị: Sử dụng phần mềm chống virus để kiểm tra xem thiết bị có bị nhiễm mã độc không.
Cách báo cáo với cơ quan chức năng
Báo cáo vụ việc với cơ quan chức năng là bước quan trọng để ngăn chặn đối tượng lừa đảo:
- Báo cáo với công an địa phương: Trình báo với cơ quan công an nơi bạn cư trú, cung cấp đầy đủ thông tin và bằng chứng liên quan.
- Báo cáo với Cục An toàn thông tin: Gửi thông tin về vụ lừa đảo trực tuyến đến Cục An toàn thông tin (Bộ TT&TT) qua trang web chính thức hoặc đường dây nóng.
- Báo cáo với nền tảng liên quan: Nếu lừa đảo xảy ra trên mạng xã hội, sàn thương mại điện tử hoặc nền tảng khác, hãy báo cáo với nền tảng đó.
- Báo cáo với tổ chức bảo vệ người tiêu dùng: Liên hệ với các hiệp hội bảo vệ người tiêu dùng để được hỗ trợ.
Phục hồi sau khi bị lừa đảo
Sau khi bị lừa đảo, bạn cần thực hiện các bước để phục hồi:
- Kiểm tra ảnh hưởng tài chính: Kiểm tra sao kê ngân hàng, báo cáo tín dụng để đánh giá thiệt hại.
- Thay đổi thông tin đăng nhập: Thay đổi mật khẩu và thông tin xác thực cho tất cả các tài khoản quan trọng.
- Theo dõi các dấu hiệu đánh cắp danh tính: Chú ý đến các giao dịch lạ hoặc hoạt động đáng ngờ trên tài khoản.
- Tìm kiếm hỗ trợ tâm lý nếu cần: Bị lừa đảo có thể gây stress và lo lắng, đừng ngần ngại tìm kiếm sự hỗ trợ.
- Học hỏi từ kinh nghiệm: Rút ra bài học và chia sẻ kinh nghiệm để giúp người khác tránh các tình huống tương tự.
Chiến dịch “Nhận diện lừa đảo” và các nguồn thông tin hữu ích
Thông tin về chiến dịch “Nhận diện lừa đảo”
Chiến dịch “Nhận diện lừa đảo” do Cục An toàn Thông tin (Bộ TT&TT) và Tập đoàn Meta phát động nhằm nâng cao nhận thức của người dùng về các hình thức lừa đảo trực tuyến và cách phòng tránh hiệu quả. Chiến dịch tập trung vào 6 hình thức lừa đảo phổ biến tại Việt Nam: lừa đảo đầu tư, lừa đảo việc làm, lừa đảo tài chính, lừa đảo cho vay, lừa đảo xổ số và lừa đảo mạo danh.
Chiến dịch cung cấp nhiều tài liệu hướng dẫn, video, infographic và các công cụ trực tuyến để giúp người dùng nhận diện và phòng tránh lừa đảo. Các tài nguyên này được chia sẻ rộng rãi trên các nền tảng mạng xã hội, website chính thức của Cục An toàn Thông tin và các kênh truyền thông khác.
Cách tham gia và chia sẻ thông tin
Bạn có thể tham gia chiến dịch “Nhận diện lừa đảo” bằng cách:
- Theo dõi thông tin từ kênh chính thức: Truy cập website của Cục An toàn Thông tin, fanpage Facebook chính thức để cập nhật thông tin mới nhất về chiến dịch.
- Chia sẻ thông tin: Lan tỏa kiến thức về nhận diện lừa đảo đến người thân, bạn bè và cộng đồng.
- Báo cáo các trường hợp lừa đảo: Khi phát hiện các trường hợp lừa đảo, hãy báo cáo với Cục An toàn Thông tin và nền tảng liên quan.
- Tham gia các buổi tập huấn: Tham dự các sự kiện, hội thảo trực tuyến về an toàn thông tin do Cục An toàn Thông tin tổ chức.
- Áp dụng các biện pháp bảo mật: Sử dụng các công cụ bảo mật được khuyến nghị trong chiến dịch.
Kết luận
Tóm tắt nội dung chính
Lừa đảo trực tuyến đang là vấn đề nghiêm trọng tại Việt Nam với nhiều hình thức tinh vi như phishing, lừa đảo đầu tư, lừa đảo việc làm, lừa đảo tài chính, lừa đảo mạo danh và nhiều hình thức khác. Để phòng tránh, người dùng cần nâng cao cảnh giác, nhận biết các dấu hiệu lừa đảo và áp dụng các biện pháp bảo vệ thiết bị, tài khoản và thông tin cá nhân.
Khi không may trở thành nạn nhân của lừa đảo trực tuyến, bạn cần hành động nhanh chóng để hạn chế thiệt hại, thu thập bằng chứng và báo cáo với cơ quan chức năng. Chiến dịch “Nhận diện lừa đảo” của Cục An toàn Thông tin (Bộ TT&TT) là nguồn thông tin đáng tin cậy để nâng cao kỹ năng nhận diện và phòng chống lừa đảo trực tuyến.
Lời khuyên cuối cùng
An toàn thông tin là trách nhiệm của mỗi người. Hãy luôn giữ thái độ hoài nghi lành mạnh đối với các thông tin, tin nhắn, email hoặc cuộc gọi đáng ngờ. Nếu một lời mời gọi quá hấp dẫn, một cơ hội quá dễ dàng, hoặc một yêu cầu quá khẩn cấp, hãy dừng lại và xác minh trước khi hành động.
Nhớ rằng: “Cảnh giác là vũ khí chống lừa đảo – Kiểm tra trước khi click, xác minh trước khi tin.“
