Quy Định Về Bảo Vệ Trẻ Em Trên Không Gian Mạng – Trách Nhiệm Của Phụ Huynh

Trong thời đại số hóa ngày nay, bảo vệ trẻ em trên mạng đã trở thành một trong những ưu tiên hàng đầu của xã hội. Với sự phát triển mạnh mẽ của công nghệ, trẻ em tiếp cận internet ngày càng sớm và nhiều hơn, đồng thời phải đối mặt với nhiều rủi ro tiềm ẩn. Nghị định 147/2024/NĐ-CP và Luật An ninh mạng 2018 đã đưa ra nhiều quy định mới nhằm tăng cường bảo vệ trẻ em trên môi trường mạng, đặt ra trách nhiệm rõ ràng cho các bên liên quan, đặc biệt là phụ huynh. Bài viết này sẽ phân tích chi tiết các quy định pháp luật hiện hành, vai trò của phụ huynh và các công cụ hỗ trợ giúp đảm bảo an toàn cho trẻ trong không gian số.

Tổng quan về quy định pháp luật bảo vệ trẻ em trên không gian mạng

Việt Nam đã xây dựng khung pháp lý ngày càng hoàn thiện nhằm bảo vệ trẻ em trên mạng. Các quy định này không chỉ đề cao quyền lợi của trẻ em mà còn đặt ra trách nhiệm rõ ràng cho các bên liên quan.

Quy định theo Luật An ninh mạng 2018

Luật An ninh mạng 2018 đã đề cập cụ thể đến vấn đề bảo vệ trẻ em trên không gian mạng tại Điều 29, với những nội dung chính sau:

• Trẻ em có quyền được bảo vệ, tiếp cận thông tin, tham gia hoạt động xã hội, vui chơi, giải trí, giữ bí mật cá nhân, đời sống riêng tư và các quyền khác khi tham gia trên không gian mạng3.
• Chủ quản hệ thống thông tin, doanh nghiệp cung cấp dịch vụ trên mạng viễn thông, mạng Internet, các dịch vụ gia tăng trên không gian mạng có trách nhiệm kiểm soát nội dung thông tin để không gây nguy hại cho trẻ em, xâm phạm đến trẻ em và quyền trẻ em3.
• Cơ quan, tổ chức, cá nhân tham gia hoạt động trên không gian mạng có trách nhiệm phối hợp với cơ quan có thẩm quyền trong bảo đảm quyền của trẻ em trên không gian mạng3.
• Lực lượng chuyên trách bảo vệ an ninh mạng và các cơ quan chức năng có trách nhiệm áp dụng biện pháp để phòng ngừa, phát hiện, ngăn chặn, xử lý nghiêm hành vi sử dụng không gian mạng gây nguy hại cho trẻ em3.

Những điểm mới trong Nghị định 147/2024/NĐ-CP

Nghị định 147/2024/NĐ-CP có hiệu lực từ ngày 25/12/2024 đã mang đến nhiều quy định mới quan trọng nhằm tăng cường bảo vệ trẻ em trên mạng:

• Trẻ em dưới 16 tuổi không được tự tạo tài khoản mạng xã hội. Cha mẹ hoặc người giám hộ sẽ đăng ký tài khoản mạng xã hội và có trách nhiệm giám sát, quản lý nội dung trẻ truy cập, đăng tải và chia sẻ trên mạng xã hội15.
• Đối với người dưới 18 tuổi, thời gian chơi game bị giới hạn không quá 60 phút/ngày đối với từng trò chơi và không quá 180 phút với tất cả các trò chơi. Doanh nghiệp cung cấp, nhà cung cấp game phải có hệ thống kỹ thuật để quản lý giới hạn thời gian này15.
• Các nền tảng mạng xã hội, trang thông tin điện tử tổng hợp và đơn vị cung cấp dịch vụ trong nước đều có trách nhiệm phân loại và hiển thị cảnh báo những nội dung không phù hợp với trẻ em1.
• Các trò chơi phát hành phải dán nhãn độ tuổi và đưa thông tin khuyến cáo người chơi trên màn hình thiết bị, tài khoản người chơi cũng phải được xác thực bằng số điện thoại di động tại Việt Nam1.

Những quy định này thể hiện sự quyết liệt của nhà nước trong việc bảo vệ trẻ em trên không gian mạng, đặc biệt trong bối cảnh trẻ em ngày càng tiếp cận sớm và nhiều hơn với các thiết bị kết nối internet.

Những rủi ro trẻ em phải đối mặt trên không gian mạng

Không gian mạng mang đến nhiều cơ hội học tập và giải trí cho trẻ em, nhưng cũng tiềm ẩn nhiều rủi ro mà phụ huynh cần nhận thức rõ để có biện pháp bảo vệ con em mình hiệu quả.

Tiếp xúc với nội dung không phù hợp

Trẻ em có thể dễ dàng tiếp cận với nhiều loại nội dung không phù hợp trên internet như bạo lực, khiêu dâm, hoặc các nội dung tiêu cực khác. Theo BBFC – Cơ quan quản lý nội dung truyền thông ở Vương quốc Anh, giai đoạn dưới 10 tuổi là giai đoạn trẻ dễ bắt chước và bị tác động bởi các tác nhân tiêu cực. Các nội dung như hình ảnh tai nạn, máu me, ngược đãi động vật, bạo lực có thể khiến trẻ bị ám ảnh về sau4.

Ví dụ thực tế: Một bé trai 9 tuổi tại Hà Nội sau khi xem nhiều video bạo lực trên YouTube đã bắt đầu có hành vi hung hăng với bạn bè và em nhỏ. Phụ huynh chỉ phát hiện ra vấn đề khi nhà trường thông báo về hành vi bất thường của trẻ và khi kiểm tra lịch sử truy cập internet của con.

Nguy cơ bị bắt nạt trực tuyến và lừa đảo

Trẻ em cũng có thể trở thành nạn nhân của nạn bắt nạt trực tuyến (cyberbullying), lạm dụng thông tin cá nhân, hoặc bị dụ dỗ vào các hoạt động nguy hiểm2. Đặc biệt, nhiều kẻ xấu có thể giả dạng đồng trang lứa để tiếp cận và lừa đảo trẻ em.

Ví dụ thực tế: Một nữ sinh lớp 7 tại TP.HCM đã bị bạn bè quay lén và phát tán clip cá nhân lên mạng xã hội, dẫn đến việc em bị trầm cảm nặng và phải nghỉ học dài ngày. Sự việc chỉ được phát hiện khi em có biểu hiện tâm lý bất thường và được gia đình đưa đi khám.

Nghiện game và tác hại

Nghiện game online đang trở thành vấn đề đáng lo ngại đối với nhiều gia đình. Theo các nghiên cứu, tỉ lệ trẻ em nghiện game có xu hướng ngày càng tăng, trở thành nỗi lo của nhiều gia đình1. Việc chơi game quá nhiều không chỉ ảnh hưởng đến sức khỏe thể chất mà còn tác động tiêu cực đến sự phát triển tâm lý, khả năng học tập và kỹ năng xã hội của trẻ.

Đây chính là lý do tại sao Nghị định 147 đã đưa ra quy định cụ thể về giới hạn thời gian chơi game đối với người dưới 18 tuổi, nhằm góp phần giảm thiểu tình trạng nghiện game ở trẻ em và thanh thiếu niên5.

Trách nhiệm của phụ huynh trong bảo vệ trẻ em trên mạng

Phụ huynh đóng vai trò then chốt trong việc bảo vệ con em mình khỏi những rủi ro trên không gian mạng. Các biện pháp bảo vệ cần được áp dụng đồng bộ từ giám sát, hướng dẫn đến giáo dục và xây dựng mối quan hệ tin tưởng với con.

Giám sát và hướng dẫn con sử dụng Internet

Việc giám sát và hướng dẫn con sử dụng Internet một cách an toàn là trách nhiệm hàng đầu của phụ huynh. Theo quy định tại Nghị định 147/2024/NĐ-CP, cha mẹ hoặc người giám hộ có trách nhiệm đăng ký tài khoản mạng xã hội cho trẻ dưới 16 tuổi và giám sát, quản lý nội dung trẻ truy cập, đăng tải, chia sẻ1.

Các phương pháp giám sát hiệu quả:

1. Đặt máy tính ở khu vực chung trong nhà để có thể quan sát hoạt động của trẻ.
2. Sử dụng các công cụ kiểm soát nội dung và giám sát thời gian sử dụng internet.
3. Kiểm tra lịch sử truy cập của trẻ để nắm bắt nội dung con đang tiếp cận.
4. Sử dụng các ứng dụng kiểm soát phụ huynh (parental control) trên các thiết bị điện tử.

Thiết lập quy tắc sử dụng Internet:

1. Xây dựng quy định về thời gian sử dụng internet rõ ràng.
2. Thống nhất với con về các trang web, ứng dụng được phép truy cập.
3. Quy định rõ về việc không chia sẻ thông tin cá nhân trên mạng.
4. Thỏa thuận về các hành vi không được phép như truy cập nội dung không phù hợp, chat với người lạ, tham gia các nhóm không rõ nguồn gốc.

Giáo dục con về an toàn mạng

Giáo dục trẻ em về an toàn internet cho trẻ là biện pháp quan trọng và lâu dài để bảo vệ trẻ. Phụ huynh cần trang bị cho con những kiến thức và kỹ năng cần thiết để có thể tự bảo vệ mình khi tham gia các hoạt động trực tuyến2.

Những kỹ năng cần trang bị cho trẻ:

1. Nhận biết và tránh xa các nội dung không phù hợp.
2. Không chia sẻ thông tin cá nhân với người lạ trên mạng.
3. Cách nhận diện và phòng tránh các hình thức lừa đảo trực tuyến.
4. Cách ứng phó khi gặp tình huống bị bắt nạt trực tuyến.
5. Sử dụng internet có trách nhiệm và tôn trọng người khác.
6. Cách báo cáo nội dung không phù hợp hoặc đáng ngờ.

Xây dựng mối quan hệ tin tưởng với con

Xây dựng mối quan hệ tin tưởng với con là nền tảng quan trọng để bảo vệ trẻ em trên không gian mạng. Khi trẻ tin tưởng cha mẹ, chúng sẽ dễ dàng chia sẻ khi gặp vấn đề hoặc tình huống khó xử trên mạng6.

Để xây dựng mối quan hệ tin tưởng:

1. Tôn trọng quyền tự do cá nhân của trẻ và lắng nghe ý kiến của trẻ6.
2. Thường xuyên trao đổi với trẻ về sở thích khi tham gia các hoạt động trên môi trường mạng6.
3. Không phán xét hoặc trừng phạt trẻ khi chúng chia sẻ về các vấn đề gặp phải trên mạng.
4. Che chở, động viên và giúp đỡ khi trẻ gặp khó khăn, rắc rối, bị bắt nạt hoặc bị xâm hại trên môi trường mạng6.
5. Quan tâm, chú ý tới những thay đổi bất thường của trẻ em để đảm bảo trẻ em luôn được bảo vệ và hỗ trợ kịp thời6.

Vai trò của nhà trường và cộng đồng

Nhà trường và cộng đồng đóng vai trò quan trọng trong việc bảo vệ trẻ em trên không gian mạng, bổ trợ cho vai trò của gia đình trong việc giáo dục và bảo vệ trẻ em.

Chương trình giáo dục về an toàn mạng

Nhà trường có vai trò quan trọng trong việc tích hợp các chương trình giáo dục về an toàn internet cho trẻ vào chương trình giảng dạy. Điều này giúp học sinh nhận thức rõ về các nguy cơ trên không gian mạng và biết cách phòng tránh2.

Các hình thức giáo dục an toàn mạng tại trường học:

1. Lồng ghép nội dung an toàn mạng vào các môn học như Tin học, Giáo dục công dân.
2. Tổ chức các buổi ngoại khóa, hội thảo về an toàn mạng cho học sinh2.
3. Mời chuyên gia bảo mật, an ninh mạng đến chia sẻ kiến thức và kinh nghiệm.
4. Xây dựng các câu lạc bộ về an toàn thông tin, nơi học sinh có thể trao đổi, học hỏi về các vấn đề liên quan đến an toàn mạng.

Ngoài ra, nhà trường cũng cần xây dựng môi trường học tập tích cực, an toàn và thân thiện, nơi học sinh cảm thấy thoải mái chia sẻ những khó khăn, vấn đề gặp phải trên không gian mạng2.

Phối hợp giữa nhà trường và gia đình

Sự phối hợp chặt chẽ giữa nhà trường và gia đình là yếu tố quan trọng để đảm bảo hiệu quả trong việc bảo vệ trẻ em trên không gian mạng. Nhà trường và gia đình cần thường xuyên trao đổi thông tin, phối hợp giám sát và hỗ trợ lẫn nhau trong việc giáo dục trẻ về an toàn mạng.

Các hình thức phối hợp hiệu quả:

1. Tổ chức các buổi họp phụ huynh định kỳ để trao đổi về tình hình sử dụng internet của học sinh.
2. Chia sẻ thông tin về các dấu hiệu bất thường trong hành vi của trẻ có thể liên quan đến việc sử dụng internet không an toàn.
3. Cùng nhau xây dựng và thực hiện các biện pháp giám sát, bảo vệ trẻ em trên không gian mạng.
4. Nhà trường thông báo kịp thời cho phụ huynh khi phát hiện học sinh có hành vi không an toàn trên mạng.

Công cụ kiểm soát nội dung độc hại trên mạng

Để kiểm soát nội dung độc hại mà trẻ em có thể tiếp cận trên internet, phụ huynh có thể sử dụng nhiều công cụ và giải pháp công nghệ hiện có.

Phần mềm kiểm soát nội dung

Hiện nay, có nhiều phần mềm giúp phụ huynh kiểm soát nội dung độc hại mà trẻ em có thể tiếp cận trên internet. Một trong những công cụ hiệu quả là CyberPurify Kids – một startup sử dụng machine learning (học máy) để nhận dạng nội dung độc hại4.

CyberPurify Kids sử dụng trí tuệ nhân tạo (AI) trên trình duyệt để nhận dạng và ngăn chặn hiển thị 15 loại nội dung độc hại với trẻ em, bao gồm cả nội dung bạo lực đẫm máu. Sản phẩm được cung cấp dưới dạng tiện ích mở rộng trên các trình duyệt phổ biến như Google Chrome, Microsoft Edge, Firefox và Safari4.

Ưu điểm của CyberPurify Kids là không xâm phạm quyền riêng tư của trẻ em bằng cách theo dõi trẻ làm gì, xem gì. Thay vào đó, công cụ này nhận dạng và phân loại những nội dung độc hại, ngăn chặn ngay khi nội dung chưa hiển thị, giúp bảo vệ trẻ em mà vẫn tôn trọng không gian cá nhân của các em4.

Ngoài CyberPurify Kids, phụ huynh có thể sử dụng các công cụ kiểm soát nội dung khác như:

1. Google Family Link: Cho phép phụ huynh giám sát và quản lý việc sử dụng thiết bị của con em mình.
2. Kaspersky Safe Kids: Cung cấp tính năng kiểm soát truy cập web, giới hạn thời gian sử dụng thiết bị và theo dõi vị trí.
3. Norton Family: Giúp phụ huynh quản lý việc sử dụng internet của con, bao gồm theo dõi các trang web đã truy cập và thời gian sử dụng thiết bị.

Cài đặt cấu hình bảo mật của thiết bị

Ngoài việc sử dụng các phần mềm chuyên dụng, phụ huynh cũng nên biết cách cài đặt cấu hình bảo mật trên các thiết bị mà con em mình sử dụng để kiểm soát nội dung độc hại.

Hướng dẫn cài đặt cấu hình bảo mật trên một số thiết bị phổ biến:

1. Điện thoại và máy tính bảng iOS:
   • Vào Cài đặt > Thời gian sử dụng > Giới hạn nội dung và quyền riêng tư
   • Thiết lập giới hạn cho các ứng dụng, nội dung và chức năng
   • Đặt mã khóa để ngăn chặn việc thay đổi cài đặt
2. Điện thoại và máy tính bảng Android:
   • Vào Cài đặt > Digital Wellbeing & Parental Controls > Parental Controls
   • Thiết lập các giới hạn về thời gian sử dụng và nội dung
   • Cài đặt Google Play Store để giới hạn các ứng dụng và trò chơi theo độ tuổi
3. Máy tính Windows:
   • Vào Settings > Accounts > Family & other users
   • Thêm tài khoản cho trẻ em và thiết lập kiểm soát của phụ huynh
   • Giới hạn thời gian sử dụng, trang web và ứng dụng
4. Máy tính Mac:
   • Vào Tùy chọn hệ thống > Kiểm soát của phụ huynh
   • Tạo tài khoản cho trẻ em và thiết lập các giới hạn
   • Giới hạn nội dung web, thời gian sử dụng và ứng dụng

Hướng dẫn thực tế giúp con an toàn trên internet

Ngoài việc áp dụng các quy định pháp luật và sử dụng công cụ công nghệ, phụ huynh cần có những hướng dẫn thực tế để giúp con an toàn khi sử dụng internet.

Danh sách kiểm tra an toàn mạng cho phụ huynh

Dưới đây là danh sách kiểm tra giúp phụ huynh đảm bảo an toàn internet cho trẻ:

1. Kiểm tra và cập nhật kiến thức về các rủi ro trên không gian mạng:
   • Tìm hiểu về các hình thức lừa đảo, bắt nạt trực tuyến phổ biến
   • Cập nhật thông tin về các trò chơi, ứng dụng phổ biến mà trẻ đang sử dụng
   • Tham gia các diễn đàn, nhóm phụ huynh để chia sẻ kinh nghiệm
2. Thiết lập các biện pháp bảo vệ trên thiết bị:
   • Cài đặt phần mềm lọc nội dung độc hại
   • Thiết lập tài khoản riêng cho trẻ với các giới hạn phù hợp
   • Cài đặt chế độ tìm kiếm an toàn trên các công cụ tìm kiếm
   • Bật các tính năng kiểm soát của phụ huynh trên các thiết bị và ứng dụng
3. Xây dựng thói quen sử dụng internet an toàn:
   • Thiết lập quy tắc sử dụng internet rõ ràng và nhất quán
   • Đặt thiết bị điện tử ở khu vực chung trong nhà
   • Giới hạn thời gian sử dụng internet và thiết bị điện tử
   • Thường xuyên kiểm tra lịch sử truy cập và ứng dụng đã cài đặt
4. Giao tiếp và giáo dục:
   • Trao đổi thường xuyên với con về hoạt động trực tuyến
   • Dạy con cách nhận biết và báo cáo nội dung không phù hợp
   • Thiết lập mối quan hệ tin tưởng để con cảm thấy thoải mái chia sẻ
   • Giáo dục con về quyền riêng tư và an toàn thông tin cá nhân

Cách xử lý khi trẻ đã tiếp xúc với nội dung không phù hợp

Khi phát hiện con đã tiếp xúc với nội dung không phù hợp trên mạng, phụ huynh cần có cách ứng phó phù hợp:

1. Giữ bình tĩnh và không trách mắng con:
   • Tránh phản ứng quá khích hoặc trừng phạt trẻ, điều này có thể khiến trẻ không dám chia sẻ trong tương lai.
   • Nói chuyện với trẻ một cách bình tĩnh, tìm hiểu cách trẻ tiếp cận nội dung đó.
2. Đánh giá mức độ ảnh hưởng:
   • Quan sát biểu hiện của trẻ sau khi tiếp xúc với nội dung đó.
   • Tùy thuộc vào mức độ nghiêm trọng, có thể cần tham khảo ý kiến chuyên gia tâm lý.
3. Thảo luận và giải thích:
   • Giải thích cho trẻ hiểu tại sao nội dung đó không phù hợp.
   • Dạy trẻ cách nhận biết và tránh những nội dung tương tự trong tương lai.
4. Điều chỉnh biện pháp bảo vệ:
   • Xem xét lại các biện pháp kiểm soát và bảo vệ hiện tại.
   • Tăng cường các biện pháp giám sát và kiểm soát nếu cần thiết.

Cách thiết lập giới hạn thời gian sử dụng mạng

Thiết lập giới hạn thời gian sử dụng mạng cho trẻ là một biện pháp quan trọng để bảo vệ trẻ em trên không gian mạng. Dưới đây là hướng dẫn cụ thể:

1. Xác định thời gian hợp lý:
   • Tùy theo độ tuổi của trẻ, thiết lập thời gian sử dụng internet phù hợp.
   • Đối với trẻ 6-12 tuổi: không quá 1-2 giờ mỗi ngày.
   • Đối với trẻ 13-18 tuổi: không quá 2-3 giờ mỗi ngày, phù hợp với quy định không quá 180 phút/ngày theo Nghị định 1475.
2. Sử dụng công cụ kiểm soát thời gian:
   • Sử dụng tính năng “Thời gian sử dụng” trên iOS hoặc “Digital Wellbeing” trên Android.
   • Cài đặt giới hạn thời gian cho từng ứng dụng và tổng thời gian sử dụng thiết bị.
   • Thiết lập thời gian không được sử dụng thiết bị, như giờ ăn, giờ học và giờ đi ngủ.
3. Thiết lập và thực thi quy tắc:
   • Đặt ra quy tắc rõ ràng về thời điểm và thời gian được phép sử dụng internet.
   • Tạo lịch trình sử dụng internet hàng ngày và đảm bảo tuân thủ.
   • Có các biện pháp thưởng-phạt phù hợp khi trẻ tuân thủ hoặc vi phạm quy tắc.
4. Làm gương và tham gia cùng con:
   • Cha mẹ cũng nên hạn chế thời gian sử dụng thiết bị điện tử khi ở bên con.
   • Tạo ra các hoạt động thay thế hấp dẫn để trẻ không quá phụ thuộc vào thiết bị điện tử.
   • Dành thời gian sử dụng internet cùng con để hướng dẫn và chia sẻ.

Kết luận

Bảo vệ trẻ em trên không gian mạng là trách nhiệm chung của toàn xã hội, đặc biệt là của phụ huynh và gia đình. Các quy định pháp luật bảo vệ trẻ em như Luật An ninh mạng 2018 và Nghị định 147/2024/NĐ-CP đã tạo khung pháp lý vững chắc cho việc bảo vệ trẻ em trên môi trường mạng, tuy nhiên, hiệu quả của những quy định này phụ thuộc rất nhiều vào sự thực thi của các bên liên quan, đặc biệt là phụ huynh135.

Phụ huynh cần nhận thức rõ về các rủi ro mà con em mình có thể gặp phải trên không gian mạng, đồng thời trang bị kiến thức và kỹ năng cần thiết để giám sát, hướng dẫn và bảo vệ con. Việc sử dụng các công cụ kiểm soát nội dung độc hại4 kết hợp với giáo dục con về an toàn internet cho trẻ sẽ giúp trẻ em có thể tận dụng tối đa lợi ích của công nghệ mà vẫn được bảo vệ khỏi những tác động tiêu cực.

Nhà trường và cộng đồng cũng cần phối hợp chặt chẽ với gia đình trong việc giáo dục trẻ em về an toàn mạng và tạo môi trường an toàn, lành mạnh cho trẻ em phát triển2.

Hãy liên hệ với chúng tôi ngay hôm nay để được tư vấn thêm về các biện pháp bảo vệ trẻ em trên không gian mạng hoặc chia sẻ kinh nghiệm của bạn trong việc bảo vệ con em mình khi sử dụng internet.