Trong những năm gần đây, lừa đảo trên mạng xã hội, đặc biệt là Facebook, đã trở thành một vấn nạn ngày càng phổ biến tại Việt Nam. Nhiều người đã mất hàng trăm triệu đồng chỉ vì tin tưởng và chuyển tiền cho những tài khoản mà họ nghĩ là của người thân, bạn bè hoặc đồng nghiệp. Thủ đoạn lừa đảo qua việc hack tài khoản Facebook hoặc tạo tài khoản giả mạo để nhắn tin nhờ chuyển tiền gấp đang diễn ra hết sức tinh vi, kết hợp nhiều công nghệ cao như deepfake, tài khoản ngân hàng trùng tên và các chiêu thức tâm lý xã hội. Bài viết này phân tích chi tiết các vụ việc thực tế, cơ chế hoạt động của các thủ đoạn lừa đảo và đưa ra những biện pháp bảo vệ hiệu quả.
Thủ đoạn lừa đảo qua Facebook phổ biến hiện nay
Hack tài khoản và giả mạo danh tính
Thủ đoạn lừa đảo phổ biến nhất hiện nay là việc các đối tượng hack (đánh cắp) tài khoản mạng xã hội của nạn nhân, sau đó sử dụng những tài khoản này để liên lạc và lừa đảo người thân, bạn bè trong danh sách bạn bè. Theo thống kê từ các vụ việc gần đây, chiêu trò này dù đơn giản nhưng vẫn có nhiều người mắc bẫy. Các đối tượng thường nhắm vào tài khoản của những người có nhiều bạn bè và thường xuyên hoạt động trên mạng xã hội, đặc biệt là những người đang sinh sống ở nước ngoài15.
Theo báo cáo từ các cơ quan chức năng, các đối tượng lừa đảo thường gửi các tin nhắn có chứa mã độc hoặc trang web lừa đảo đến nạn nhân nhằm chiếm đoạt tài khoản mạng xã hội. Sau khi hack được tài khoản, chúng sẽ nhắn tin cho danh sách bạn bè với nội dung mượn tiền gấp, kèm theo lý do khiến người nhận khó có thể từ chối như “trả nợ thẻ tín dụng”, “chữa bệnh”, hoặc “có việc khẩn cấp”1.
Sử dụng công nghệ Deepfake trong video call
Một thủ đoạn tinh vi hơn là việc sử dụng công nghệ deepfake để thực hiện các cuộc gọi video nhằm tăng độ tin cậy. Các đối tượng lừa đảo sử dụng hình ảnh gương mặt chủ tài khoản và ứng dụng công nghệ trí tuệ nhân tạo để tạo ra các đoạn clip với nội dung như đang gọi điện video. Khi nạn nhân có ý định xác minh danh tính người gọi, các đối tượng sẽ thực hiện cuộc gọi video nhưng viện cớ đường truyền không tốt để tắt âm thanh, chỉ hiển thị hình ảnh có trong đoạn video giả mạo và nhanh chóng kết thúc cuộc gọi trước khi bị phát hiện13.
Một ví dụ điển hình là trường hợp người phụ nữ 44 tuổi ở Hà Nội đã bị lừa 5 triệu đồng khi nhận được tin nhắn từ tài khoản của một người bạn thân. Mặc dù đã gọi video để xác minh, nhưng người này chỉ xuất hiện trên màn hình 1-2 giây mà không nói gì, sau đó viện cớ đang bận không thể nói chuyện. Điều này khiến nạn nhân tin tưởng và chuyển tiền vào số tài khoản được cung cấp4.
Tài khoản ngân hàng trùng tên với nạn nhân
Một yếu tố then chốt làm tăng mức độ tin cậy cho các vụ lừa đảo là việc các đối tượng sử dụng tài khoản ngân hàng có tên trùng với người bị hack tài khoản Facebook. Điều này khiến nạn nhân tưởng nhầm rằng đây chính là tài khoản chính chủ và đang thực sự cần mượn tiền gấp1.
Để có được các tài khoản ngân hàng này, các đối tượng lừa đảo đã lợi dụng chính sách cho phép khách hàng lập tài khoản thông qua ứng dụng trên smartphone chỉ bằng cách cung cấp thông tin cá nhân, ảnh chụp thẻ căn cước công dân hoặc ảnh chụp chân dung. Sau khi có được hàng loạt tài khoản ngân hàng với nhiều tên khác nhau, chúng sẽ tìm trên các mạng xã hội những người có tên trùng với tên tài khoản ngân hàng mà chúng đang sở hữu để thực hiện hành vi lừa đảo1.
Phân tích các vụ lừa đảo điển hình gần đây
Vụ lừa đảo 150 triệu đồng tại Hà Nội
Vào ngày 19/3/2025, bà N (trú tại Đống Đa, Hà Nội) nhận được tin nhắn Messenger từ tài khoản Facebook có tên và ảnh của con mình. Nội dung tin nhắn nhờ bà chuyển 150 triệu đồng với lý do đang nợ bạn bè. Mặc dù ban đầu có sự nghi ngờ và gọi lại vào ứng dụng Messenger để xác minh, nhưng khi nghe giọng nói giống con mình, bà N đã chuyển tiền theo số tài khoản được cung cấp. Chỉ khi tài khoản Facebook đó tiếp tục yêu cầu chuyển thêm 400 triệu đồng, bà mới nhận ra mình đã bị lừa và đến cơ quan Công an trình báo23.
Vụ lừa đảo 490 triệu đồng tại Đà Nẵng
Ngày 14/3/2025, bà Vũ Thị T. (59 tuổi, ngụ P.An Hải Nam, Q.Sơn Trà, Đà Nẵng) nhận được tin nhắn từ tài khoản Facebook của con dâu đang sống ở nước ngoài. Nội dung tin nhắn nói rằng con dâu đang làm dịch vụ chuyển tiền về Việt Nam cho Việt kiều và nhờ bà T. chuyển tiền cho người thân của khách hàng tại Việt Nam, sau đó khách hàng sẽ chuyển tiền lại cho con dâu. Tin tưởng vào tin nhắn, bà T. đã chuyển 490 triệu đồng vào số tài khoản do đối tượng lạ cung cấp và bị chiếm đoạt toàn bộ số tiền5.
Sau khi điều tra, Phòng Cảnh sát hình sự CATP Đà Nẵng đã bắt giữ đối tượng Nguyễn Văn Đức (31 tuổi, ngụ xã Triệu Thành, huyện Triệu Phong, tỉnh Quảng Trị). Đức thừa nhận đã sử dụng các kỹ thuật máy tính để hack Facebook của người khác, chiếm quyền sử dụng và thực hiện hành vi lừa đảo. Đối tượng còn sử dụng các tài khoản qua game online để nhận tiền lừa đảo nhằm che giấu dòng tiền5.
Trường hợp ngăn chặn kịp thời tại Sóc Trăng
Vào khoảng 10 giờ ngày 19/11/2024, tại Phòng giao dịch Ngân hàng Bản Việt thị xã Ngã Năm, tỉnh Sóc Trăng, một người phụ nữ đến yêu cầu chuyển số tiền 139 triệu đồng vào một tài khoản khác. May mắn thay, giao dịch viên ngân hàng đã phát hiện người phụ nữ này có biểu hiện lo lắng, hoang mang, không biết cụ thể về thông tin của người yêu cầu chuyển khoản và đã ngăn chặn kịp thời6.
Qua điều tra, người phụ nữ này đã nhận lời mời kết bạn với một tài khoản Facebook có tên Joo Kim, địa chỉ tại Hàn Quốc. Sau thời gian nhắn tin qua lại với nhiều tin nhắn thân mật, yêu đương, đối tượng đã đưa ra nhiều lý do cần tiền và yêu cầu chuyển 5.500 USD (tương đương 139 triệu đồng) vào tài khoản được cung cấp6.
Cơ chế lừa đảo và yếu tố tâm lý
Tạo áp lực thời gian và tình huống khẩn cấp
Một trong những yếu tố tâm lý được các đối tượng lừa đảo khai thác triệt để là việc tạo áp lực thời gian và tình huống khẩn cấp. Các đối tượng thường nhấn mạnh rằng họ đang cần tiền gấp để trả nợ thẻ tín dụng, chữa bệnh, hoặc giải quyết công việc khẩn cấp, và hứa sẽ trả lại ngay trong thời gian ngắn, thường là ngày hôm sau. Áp lực này khiến nạn nhân không có đủ thời gian để suy nghĩ kỹ lưỡng hoặc xác minh thông tin125.
Lợi dụng mối quan hệ tin cậy
Các đối tượng lừa đảo luôn nhắm vào mối quan hệ thân thiết như gia đình, bạn bè, đồng nghiệp để thực hiện hành vi lừa đảo. Họ biết rằng tình cảm và lòng tin là những yếu tố quan trọng khiến mọi người sẵn sàng giúp đỡ nhau trong lúc khó khăn. Việc tài khoản mạng xã hội bị hack có tên, hình ảnh và thông tin giống hệt người thân, cùng với số tài khoản ngân hàng trùng tên, khiến nạn nhân dễ dàng tin tưởng và không nghi ngờ145.
Tạo sự xác thực giả với công nghệ
Công nghệ deepfake và video call giả mạo được sử dụng như một công cụ quan trọng để tăng độ tin cậy. Khi nạn nhân có ý định xác minh danh tính người gọi, các đối tượng sẽ tạo ra các cuộc gọi video ngắn, chỉ hiện hình ảnh mà không có âm thanh, sau đó nhanh chóng kết thúc cuộc gọi với lý do đường truyền kém. Điều này tạo ra cảm giác rằng người đang liên lạc thực sự là người thân, bạn bè mà họ đang nghĩ tới134.
Biện pháp phòng tránh lừa đảo hiệu quả
Xác minh danh tính qua nhiều kênh
Biện pháp phòng tránh hiệu quả nhất là luôn xác minh danh tính của người đang liên lạc thông qua nhiều kênh khác nhau. Khi nhận được tin nhắn hoặc cuộc gọi yêu cầu vay, mượn tiền, hãy luôn bình tĩnh và không vội vàng đáp ứng ngay. Gọi điện thoại trực tiếp (không qua ứng dụng OTT như Messenger, Zalo) hoặc tốt nhất là gặp mặt trực tiếp để kiểm chứng123.
Công an TP Hà Nội khuyến cáo tuyệt đối không chuyển tiền cho những ai liên hệ qua mạng xã hội hoặc qua cuộc gọi video, ngay cả khi thấy hình ảnh quen thuộc. Chỉ nên cho mượn tiền trong trường hợp gặp mặt trực tiếp hoặc đã trao đổi, xác thực qua điện thoại truyền thống13.
Bảo vệ tài khoản mạng xã hội của bản thân
Để tránh trở thành công cụ cho các đối tượng lừa đảo, mỗi người cần bảo vệ tốt tài khoản mạng xã hội của mình bằng cách:
- Sử dụng mật khẩu mạnh và độc đáo cho mỗi tài khoản
- Bật xác thực hai yếu tố (2FA) cho tất cả các tài khoản quan trọng
- Không cung cấp thông tin cá nhân, mã bảo mật, email, mật khẩu cho bất kỳ ai
- Không bấm vào các đường link lạ, dù người gửi là những người quen
- Thường xuyên cập nhật phần mềm và ứng dụng để vá các lỗ hổng bảo mật134
Cảnh giác với các giao dịch tài chính trực tuyến
Khi thực hiện các giao dịch tài chính, đặc biệt là chuyển tiền lớn, cần đặc biệt cảnh giác:
- Không chuyển tiền vào tài khoản không chính chủ
- Luôn xác minh kỹ người nhận tiền
- Đối với các khoản tiền lớn, nên chia nhỏ giao dịch và xác nhận từng phần
- Tìm hiểu về các dấu hiệu lừa đảo phổ biến như đòi hỏi tiền gấp, yêu cầu giữ bí mật, hoặc tạo áp lực thời gian145
Vai trò của các tổ chức tài chính và cơ quan chức năng
Ngân hàng và phòng chống lừa đảo
Các tổ chức tài chính, đặc biệt là ngân hàng, đóng vai trò quan trọng trong việc phát hiện và ngăn chặn các vụ lừa đảo. Trường hợp tại Ngân hàng Bản Việt thị xã Ngã Năm, tỉnh Sóc Trăng là một ví dụ điển hình, khi giao dịch viên đã kịp thời phát hiện dấu hiệu bất thường và ngăn chặn giao dịch đáng ngờ, giúp người phụ nữ tránh mất 139 triệu đồng6.
Các ngân hàng cần tiếp tục đào tạo nhân viên nhận biết các dấu hiệu lừa đảo và thực hiện các biện pháp kiểm tra kỹ lưỡng đối với các giao dịch lớn bất thường, đặc biệt khi khách hàng có biểu hiện lo lắng, hoang mang hoặc không rõ về thông tin người nhận tiền6.
Cơ quan công an và điều tra tội phạm mạng
Công an các địa phương đã tích cực điều tra và xử lý các vụ lừa đảo trên không gian mạng. Vụ việc tại Đà Nẵng là một ví dụ, khi Phòng Cảnh sát hình sự CATP Đà Nẵng đã nhanh chóng xác minh và bắt giữ đối tượng Nguyễn Văn Đức, người đã sử dụng kỹ thuật máy tính để hack Facebook và thực hiện lừa đảo5.
Việc điều tra và xử lý nghiêm minh các đối tượng lừa đảo không chỉ giúp lấy lại tài sản cho nạn nhân mà còn có tác dụng răn đe, phòng ngừa chung cho cộng đồng. Các cơ quan chức năng cũng cần đẩy mạnh tuyên truyền, cảnh báo về các hình thức lừa đảo mới trên không gian mạng để người dân nâng cao cảnh giác15.
Kết luận
Lừa đảo qua mạng xã hội, đặc biệt là Facebook, với thủ đoạn hack tài khoản và nhắn tin mượn tiền gấp, đang diễn ra ngày càng tinh vi và gây thiệt hại lớn về tài sản cho nhiều người. Các đối tượng lừa đảo không ngừng cải tiến phương thức hoạt động, kết hợp nhiều công nghệ hiện đại như deepfake, tài khoản ngân hàng trùng tên và kỹ thuật tâm lý xã hội để đánh lừa nạn nhân.
Để phòng tránh hiệu quả, mỗi người cần nâng cao cảnh giác, luôn xác minh kỹ thông tin trước khi chuyển tiền, bảo vệ tốt tài khoản mạng xã hội của mình, và tuân thủ nguyên tắc “Nhờ chuyển tiền gấp qua mạng – Luôn gọi điện trực tiếp xác minh”. Đồng thời, các tổ chức tài chính và cơ quan chức năng cần tiếp tục phối hợp chặt chẽ trong việc phát hiện, ngăn chặn và xử lý kịp thời các vụ lừa đảo.
Trong thời đại số hóa với sự phát triển không ngừng của công nghệ, việc bảo vệ thông tin cá nhân và nâng cao nhận thức về an toàn thông tin không chỉ là trách nhiệm của mỗi cá nhân mà còn là sự nỗ lực chung của toàn xã hội nhằm xây dựng một môi trường mạng an toàn, lành mạnh cho tất cả mọi người.
