Trong thời đại số hóa hiện nay, bảo vệ dữ liệu cá nhân đã trở thành vấn đề cấp thiết đối với mỗi người dùng Internet tại Việt Nam. Theo số liệu mới nhất, có tới 2/3 dân số Việt Nam đang phải đối mặt với tình trạng thông tin cá nhân bị thu thập, chia sẻ trái phép trên không gian mạng[4]. Việc quản lý thông tin online một cách hiệu quả không chỉ bảo vệ quyền riêng tư internet mà còn giúp tránh những hậu quả nghiêm trọng có thể xảy ra từ việc rò rỉ thông tin cá nhân. Bài viết này sẽ cung cấp những biện pháp đơn giản nhưng hiệu quả giúp bạn tự bảo vệ mình trong không gian mạng.
Tình trạng rò rỉ dữ liệu cá nhân tại Việt Nam
Thực trạng đáng báo động về lộ lọt thông tin
Theo báo cáo của Hiệp hội An ninh mạng (NCA), tình trạng lộ lọt dữ liệu cá nhân tại Việt Nam đang diễn biến hết sức phức tạp và nghiêm trọng. Có tới 66,24% người dùng xác nhận rằng thông tin của họ từng bị sử dụng trái phép[3]. Con số này cho thấy mức độ nghiêm trọng của vấn đề và đáng báo động khi thông tin cá nhân đang bị mua bán công khai trên các diễn đàn, mạng xã hội.
Theo ông Phạm Tuấn An, Phó Trưởng phòng An toàn hệ thống thông tin, Cục An toàn thông tin, Bộ TT&TT, gần 78 triệu người Việt Nam hàng ngày sử dụng Internet và khoảng 2/3 dân số đã bị thu thập, chia sẻ thông tin cá nhân, dữ liệu cá nhân một cách trái phép[4]. Điều này đồng nghĩa với việc hầu hết người dùng Internet tại Việt Nam đều có nguy cơ cao bị lộ lọt dữ liệu cá nhân.
Đặc biệt nghiêm trọng, thời gian qua, lực lượng Công an đã phát hiện, xử lý hàng trăm cá nhân, tổ chức liên quan đến việc mua bán dữ liệu cá nhân, trong đó có một số đường dây chiếm đoạt, mua bán dữ liệu quy mô lớn. Số lượng dữ liệu cá nhân bị thu thập, mua bán trái phép phát hiện được lên tới hàng nghìn Gb, trong đó có nhiều dữ liệu cá nhân nội bộ, nhạy cảm[6].
Nguyên nhân chính dẫn đến rò rỉ thông tin cá nhân
Theo các chuyên gia an ninh mạng, có nhiều nguyên nhân dẫn đến tình trạng lộ lọt thông tin cá nhân. Có thể kể đến những nguyên nhân chính sau:
- Người dùng thiếu ý thức bảo vệ thông tin cá nhân: Theo kết quả khảo sát của NCA, 73,99% người dùng nhận định bị lộ lọt do họ cung cấp thông tin khi mua hàng trực tuyến. Bên cạnh đó, 62,13% cho rằng nguyên nhân tới từ việc chia sẻ thông tin trên mạng xã hội và 67% cho rằng lộ lọt trong quá trình sử dụng dịch vụ thiết yếu như nhà hàng, khách sạn, siêu thị[3].
- Các tổ chức, doanh nghiệp thiếu biện pháp bảo vệ dữ liệu khách hàng: Nhiều tổ chức, doanh nghiệp thu thập nhiều thông tin cá nhân nhưng không có biện pháp bảo vệ đầy đủ và đôi khi sẵn sàng chia sẻ, bán trái phép cho bên thứ ba. Thậm chí, việc lộ lọt có thể xuất phát từ nhân viên quản lý dữ liệu[4].
- Lỗ hổng bảo mật trong các hệ thống thông tin: Các hệ thống thông tin thu thập, xử lý, lưu trữ thông tin, dữ liệu cá nhân của người dùng nhưng không đảm bảo an toàn dễ dàng bị tấn công, khai thác[4].
- Tấn công mạng ngày càng tinh vi: Theo Cục An ninh mạng và phòng chống tội phạm sử dụng công nghệ cao (A05), trong năm 2023, đã phát hiện 14.000 vụ tấn công ransomware với khoảng 83.000 máy tính, máy chủ bị nhiễm mã độc. Thiệt hại do hoạt động tấn công mạng, mã độc đối với Việt Nam trong năm 2023 là 17,3 nghìn tỷ đồng[4].
Ví dụ thực tế về các vụ lộ lọt dữ liệu lớn tại Việt Nam
Ví dụ 1: Rao bán dữ liệu giáo dục
Ngày 8/7/2024, trên một diễn đàn trực tuyến xuất hiện thông tin rao bán dữ liệu của 30 triệu hồ sơ người dùng, được thu thập từ website về giáo dục với giá 3.500 USD. Kèm theo mẫu dữ liệu là thông tin của một số giáo viên và học sinh ở Việt Nam. Người rao bán cho biết, dữ liệu này thu thập được từ một website trường học phổ biến ở Việt Nam[6]. Vụ việc này gây ra nhiều lo ngại về bảo mật thông tin của học sinh, sinh viên và giáo viên trong hệ thống giáo dục.
Ví dụ 2: Lộ lọt dữ liệu người dùng mạng xã hội
Nhiều nền tảng mạng xã hội phổ biến như Facebook, X (trước đây là Twitter) trong những năm gần đây đã bị hacker xâm nhập, dẫn đến việc hàng chục triệu thông tin của người dùng Việt Nam bị lộ lọt[5]. Thông tin bị lộ bao gồm tên, số điện thoại, email và trong một số trường hợp là cả địa chỉ của người dùng.
Hậu quả của việc để lộ thông tin cá nhân
Tác động đến cá nhân
Khi thông tin cá nhân bị lộ, hậu quả đối với mỗi cá nhân có thể rất nghiêm trọng và đa dạng:
- Trở thành mục tiêu của các hoạt động tấn công mạng: Người dùng có thể trở thành mục tiêu của các hoạt động tấn công mạng như lừa đảo, phishing, tống tiền điện tử và truy cập trái phép vào tài khoản ngân hàng hoặc email[5].
- Thiệt hại tài chính: Khi thông tin như số thẻ, tài khoản ngân hàng bị lộ, kẻ xấu có thể lợi dụng để đánh cắp tiền hoặc thực hiện các giao dịch trái phép, gây thiệt hại tài chính trực tiếp cho nạn nhân[5].
- Đánh cắp danh tính: Kẻ xấu có thể sử dụng thông tin cá nhân bị lộ để mạo danh, thực hiện các hành vi phạm pháp, gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến danh tiếng, sự nghiệp và cuộc sống cá nhân của nạn nhân.
- Quấy rối, tống tiền: Với thông tin cá nhân nhạy cảm, nạn nhân có thể bị quấy rối, đe dọa hoặc tống tiền, gây áp lực tâm lý nặng nề.
- Mất cơ hội: Trong một số trường hợp, việc lộ lọt thông tin có thể ảnh hưởng đến các cơ hội nghề nghiệp, kinh doanh hoặc các mối quan hệ cá nhân[5].
Tác động đến tổ chức, doanh nghiệp
Không chỉ cá nhân, các tổ chức và doanh nghiệp cũng chịu nhiều hậu quả nghiêm trọng khi để lộ thông tin khách hàng:
- Mất lòng tin từ khách hàng: Khi bị lộ thông tin cá nhân khách hàng, độ tin cậy và lòng tin của khách hàng có thể bị suy giảm nghiêm trọng[5]. Điều này tác động trực tiếp đến uy tín và thương hiệu của doanh nghiệp.
- Thiệt hại tài chính: Doanh nghiệp có thể phải đối mặt với các chi phí khắc phục sự cố, bồi thường cho khách hàng, và trong một số trường hợp là các khoản phạt từ cơ quan quản lý nhà nước.
- Gián đoạn hoạt động kinh doanh: Các vụ lộ lọt dữ liệu nghiêm trọng có thể dẫn đến việc gián đoạn hoạt động kinh doanh, ảnh hưởng đến doanh thu và hiệu quả hoạt động.
- Rủi ro pháp lý: Với các quy định pháp luật ngày càng chặt chẽ về bảo vệ dữ liệu cá nhân như Nghị định 13/2023/NĐ-CP, các doanh nghiệp có thể phải đối mặt với các rủi ro pháp lý, bị xử phạt hành chính hoặc thậm chí bị truy cứu trách nhiệm hình sự trong các trường hợp nghiêm trọng[1].
Ví dụ về những hậu quả nghiêm trọng từ việc lộ thông tin
Ví dụ 1: Lừa đảo qua điện thoại
Một người dùng tại Hà Nội đã bị lừa mất 500 triệu đồng sau khi kẻ gian sử dụng thông tin cá nhân bị lộ (tên, số điện thoại, email, thông tin ngân hàng) để gọi điện giả danh nhân viên ngân hàng. Kẻ lừa đảo đã sử dụng những thông tin này để tạo lòng tin, yêu cầu nạn nhân cung cấp mã OTP với lý do kiểm tra bảo mật, và sau đó đã chuyển toàn bộ số tiền trong tài khoản của nạn nhân.
Ví dụ 2: Mất cơ hội việc làm
Một ứng viên đã mất cơ hội việc làm tại một công ty lớn sau khi thông tin cá nhân và các bình luận không phù hợp của họ trên mạng xã hội bị khai thác. Mặc dù những bình luận này đã được đăng từ lâu và ứng viên đã nghĩ rằng chúng đã bị xóa, nhưng do lỗ hổng bảo mật, chúng vẫn được tìm thấy và ảnh hưởng đến quyết định tuyển dụng.
5 biện pháp đơn giản bảo vệ dữ liệu cá nhân trong năm 2025
Tăng cường bảo mật cho tài khoản trực tuyến
Một trong những biện pháp quan trọng nhất để bảo vệ dữ liệu cá nhân là tăng cường bảo mật cho các tài khoản trực tuyến của bạn:
- Sử dụng mật khẩu mạnh và độc đáo cho từng tài khoản: Tránh sử dụng cùng một mật khẩu cho nhiều tài khoản khác nhau. Mật khẩu mạnh nên bao gồm ít nhất 12 ký tự, kết hợp chữ hoa, chữ thường, số và ký tự đặc biệt.
- Kích hoạt xác thực hai yếu tố (2FA): Đây là một lớp bảo mật bổ sung yêu cầu không chỉ mật khẩu mà còn một mã xác nhận thứ hai được gửi đến thiết bị của bạn, làm giảm đáng kể nguy cơ bị hack tài khoản ngay cả khi mật khẩu bị lộ.
- Sử dụng trình quản lý mật khẩu: Các công cụ này không chỉ giúp lưu trữ mật khẩu an toàn mà còn tạo ra các mật khẩu mạnh, độc đáo cho từng tài khoản, giúp bạn không phải nhớ tất cả chúng.
- Cập nhật thông tin xác thực thường xuyên: Thay đổi mật khẩu định kỳ, đặc biệt là cho các tài khoản quan trọng như email, ngân hàng và mạng xã hội.
Kiểm soát thông tin chia sẻ trên mạng xã hội
Mạng xã hội là nơi nhiều người vô tình để lộ quá nhiều thông tin cá nhân, tạo cơ hội cho kẻ xấu khai thác:
- Xem xét kỹ các cài đặt quyền riêng tư: Điều chỉnh cài đặt quyền riêng tư trên tất cả các nền tảng mạng xã hội để kiểm soát ai có thể xem thông tin và bài đăng của bạn.
- Cẩn thận với thông tin chia sẻ công khai: Tránh đăng những thông tin nhạy cảm như địa chỉ đầy đủ, số điện thoại, lịch trình hàng ngày, hoặc thông tin tài chính trên các nền tảng công khai.
- Giới hạn việc chia sẻ vị trí: Tắt tính năng tag địa điểm tự động và cân nhắc kỹ trước khi check-in công khai tại các địa điểm, đặc biệt là nhà riêng hoặc nơi làm việc.
- Kiểm soát ứng dụng bên thứ ba: Thường xuyên rà soát và hạn chế quyền truy cập của các ứng dụng bên thứ ba vào tài khoản mạng xã hội của bạn.
Thận trọng khi sử dụng dịch vụ công cộng và Wi-Fi công cộng
Các điểm truy cập công cộng có thể là nơi dễ dàng bị đánh cắp thông tin:
- Sử dụng VPN khi kết nối với Wi-Fi công cộng: VPN (Mạng riêng ảo) mã hóa dữ liệu của bạn, giúp bảo vệ thông tin cá nhân khi sử dụng Wi-Fi công cộng tại quán cà phê, trung tâm thương mại hoặc sân bay.
- Tránh thực hiện các giao dịch nhạy cảm trên mạng công cộng: Không đăng nhập vào tài khoản ngân hàng, thực hiện thanh toán trực tuyến hoặc truy cập vào thông tin nhạy cảm khi sử dụng Wi-Fi công cộng.
- Kiểm tra HTTPS trước khi nhập thông tin: Đảm bảo rằng trang web bạn đang truy cập sử dụng giao thức HTTPS (có biểu tượng khóa trong thanh địa chỉ) trước khi nhập bất kỳ thông tin cá nhân nào.
- Tắt kết nối Bluetooth và Wi-Fi khi không sử dụng: Điều này giảm thiểu nguy cơ bị tấn công hoặc theo dõi không mong muốn.
Cập nhật phần mềm và hệ điều hành thường xuyên
Phần mềm lỗi thời thường chứa các lỗ hổng bảo mật mà tin tặc có thể khai thác:
- Bật tự động cập nhật: Cấu hình thiết bị để tự động tải xuống và cài đặt các bản cập nhật bảo mật cho hệ điều hành và ứng dụng.
- Cập nhật trình duyệt web và các plugin: Trình duyệt web là cổng vào Internet của bạn, vì vậy việc duy trì chúng ở phiên bản mới nhất là rất quan trọng.
- Thường xuyên cập nhật ứng dụng trên điện thoại: Đừng bỏ qua các thông báo cập nhật ứng dụng, đặc biệt là cho các ứng dụng xử lý thông tin nhạy cảm như ngân hàng, email hoặc tin nhắn.
- Kiểm tra tính xác thực của phần mềm trước khi cài đặt: Chỉ tải xuống phần mềm từ các nguồn chính thức và đáng tin cậy để tránh phần mềm độc hại.
Sử dụng các công cụ bảo mật chuyên dụng
Một số công cụ chuyên dụng có thể giúp tăng cường bảo vệ dữ liệu cá nhân:
- Phần mềm diệt virus và chống phần mềm độc hại: Cài đặt và cập nhật thường xuyên các giải pháp bảo mật đáng tin cậy trên tất cả các thiết bị.
- Tường lửa cá nhân: Cấu hình tường lửa để kiểm soát các kết nối đến và đi từ thiết bị của bạn
Công cụ kiểm tra tài khoản đã bị lộ
Một trong những cách hiệu quả để bảo vệ dữ liệu cá nhân là thường xuyên kiểm tra xem tài khoản của bạn có nằm trong các vụ rò rỉ thông tin hay không. Hiện nay, có nhiều công cụ hỗ trợ việc này:
Các công cụ miễn phí và phổ biến
- Have I Been Pwned
Đây là công cụ nổi tiếng giúp bạn kiểm tra xem email hoặc số điện thoại của mình có nằm trong các cơ sở dữ liệu bị rò rỉ hay không. Chỉ cần nhập email hoặc số điện thoại, công cụ sẽ hiển thị danh sách các vụ vi phạm dữ liệu liên quan đến thông tin của bạn. - Firefox Monitor
Một dịch vụ do Mozilla cung cấp, Firefox Monitor giúp người dùng kiểm tra xem thông tin cá nhân của họ có bị lộ trong các vụ tấn công mạng không. Công cụ này cũng cung cấp cảnh báo nếu tài khoản của bạn nằm trong các vụ rò rỉ mới. - Google Security Check-Up
Google cung cấp tính năng kiểm tra bảo mật cho tài khoản Google của bạn. Công cụ này không chỉ kiểm tra các vấn đề bảo mật mà còn cảnh báo nếu mật khẩu của bạn bị lộ trong các vụ vi phạm dữ liệu.
Cách sử dụng công cụ kiểm tra hiệu quả
- Kiểm tra định kỳ: Nên thực hiện kiểm tra ít nhất mỗi tháng một lần để đảm bảo rằng thông tin cá nhân của bạn vẫn an toàn.
- Thay đổi mật khẩu ngay lập tức: Nếu phát hiện tài khoản bị lộ, hãy thay đổi mật khẩu ngay lập tức và kích hoạt xác thực hai yếu tố (2FA).
- Xóa tài khoản không sử dụng: Đối với những tài khoản đã lâu không sử dụng, hãy xóa chúng để giảm nguy cơ bị khai thác.
Danh sách kiểm tra đơn giản để bảo vệ dữ liệu cá nhân
Để giúp bạn dễ dàng áp dụng các biện pháp bảo vệ dữ liệu cá nhân, dưới đây là danh sách kiểm tra đơn giản:
- [ ] Sử dụng mật khẩu mạnh và độc đáo cho từng tài khoản.
- [ ] Kích hoạt xác thực hai yếu tố (2FA) trên tất cả các tài khoản quan trọng.
- [ ] Kiểm tra định kỳ tình trạng tài khoản với các công cụ như Have I Been Pwned.
- [ ] Điều chỉnh cài đặt quyền riêng tư trên mạng xã hội.
- [ ] Không chia sẻ thông tin nhạy cảm trên mạng xã hội hoặc qua email không mã hóa.
- [ ] Sử dụng VPN khi kết nối với Wi-Fi công cộng.
- [ ] Cập nhật phần mềm và hệ điều hành thường xuyên.
- [ ] Cài đặt phần mềm diệt virus và tường lửa cá nhân.
- [ ] Xóa hoặc vô hiệu hóa các tài khoản không sử dụng.
- [ ] Kiểm soát quyền truy cập của ứng dụng bên thứ ba vào tài khoản mạng xã hội.
Kêu gọi hành động (CTA)
Bảo vệ dữ liệu cá nhân không phải là việc làm một lần mà cần được duy trì thường xuyên. Hãy bắt đầu ngay hôm nay bằng cách kiểm tra tình trạng bảo mật của tài khoản trực tuyến, cập nhật phần mềm và điều chỉnh cài đặt quyền riêng tư. Đừng để thông tin quý giá của bạn trở thành mục tiêu của kẻ xấu. Hành động ngay để bảo vệ dữ liệu cá nhân như bảo vệ tiền bạc của chính mình!
