Trong thời đại số hiện nay, mạng xã hội đã trở thành một phần không thể thiếu trong cuộc sống hàng ngày của chúng ta. Tuy nhiên, việc sử dụng mạng xã hội cũng đi kèm với nhiều rủi ro về quyền riêng tư. Theo thống kê mới nhất, có hơn 70% người dùng internet tại Việt Nam từng gặp phải vấn đề về quyền riêng tư trên mạng xã hội, nhưng chỉ có khoảng 25% thực sự hiểu và áp dụng các biện pháp bảo vệ hiệu quả. Bài viết này sẽ cung cấp hướng dẫn chi tiết và cập nhật nhất để bạn có thể bảo vệ thông tin cá nhân trên các nền tảng mạng xã hội phổ biến như Facebook, Instagram, TikTok và Zalo. Hãy nhớ khẩu hiệu: “Chia sẻ thông minh – Giữ riêng tư an toàn”.
Hiểu về quyền riêng tư trên mạng xã hội
Quyền riêng tư là gì và tại sao lại quan trọng?
Quyền riêng tư trên mạng xã hội đơn giản là quyền kiểm soát thông tin cá nhân của bạn – ai có thể xem, ai có thể tiếp cận và thông tin đó được sử dụng như thế nào. Trong thời đại kỹ thuật số, thông tin cá nhân chính là tài sản có giá trị. Mỗi lần bạn đăng một bài viết, hình ảnh hay thậm chí chỉ là một lượt thích, bạn đang cung cấp dữ liệu về bản thân cho các nền tảng mạng xã hội và đôi khi cả những bên thứ ba.
Việc bảo vệ quyền riêng tư không chỉ giúp tránh những rủi ro như lừa đảo, đánh cắp danh tính, mà còn giúp duy trì ranh giới lành mạnh giữa cuộc sống cá nhân và công khai. Nhiều người không nhận thức được rằng thông tin họ chia sẻ hôm nay có thể ảnh hưởng đến cơ hội việc làm, mối quan hệ cá nhân, thậm chí là an toàn thể chất trong tương lai.
Rủi ro khi không bảo vệ quyền riêng tư
Trường hợp của chị Nguyễn Thị M. (33 tuổi, Hà Nội) là một ví dụ điển hình. Chị thường xuyên chia sẻ thông tin về lịch trình cá nhân, địa điểm check-in và hình ảnh con cái lên Facebook mà không có bất kỳ giới hạn quyền riêng tư nào. Kết quả là, chị đã trở thành mục tiêu của một vụ lừa đảo khi kẻ gian thu thập đủ thông tin về gia đình chị và giả danh giáo viên của con chị để yêu cầu chuyển tiền khẩn cấp.
Một rủi ro khác không kém phần nghiêm trọng là việc dữ liệu cá nhân của bạn có thể bị khai thác cho mục đích quảng cáo hoặc thậm chí bị bán cho bên thứ ba mà không có sự đồng ý của bạn. Dù các nền tảng mạng xã hội đều có chính sách bảo mật, nhưng việc hiểu và áp dụng các cài đặt quyền riêng tư vẫn là trách nhiệm của người dùng.
Hướng dẫn bảo vệ quyền riêng tư trên Facebook
Cài đặt quyền riêng tư cơ bản
Facebook là mạng xã hội phổ biến nhất tại Việt Nam với hơn 70 triệu người dùng tính đến năm 2025. Để bảo vệ quyền riêng tư trên nền tảng này, bạn cần thực hiện các bước sau:
- Kiểm tra và cập nhật “Kiểm tra quyền riêng tư” của Facebook: Truy cập vào “Cài đặt & quyền riêng tư” > “Kiểm tra quyền riêng tư” để xem xét và điều chỉnh các cài đặt quan trọng.
- Giới hạn đối tượng cho bài đăng trong quá khứ: Sử dụng tính năng “Giới hạn bài viết trong quá khứ” để thay đổi quyền riêng tư của tất cả bài đăng cũ từ công khai sang chỉ dành cho bạn bè.
- Kiểm soát thông tin liên hệ: Giới hạn người có thể tìm kiếm bạn qua email hoặc số điện thoại bằng cách vào “Cài đặt & quyền riêng tư” > “Cài đặt” > “Quyền riêng tư” > “Cách mọi người tìm và liên hệ với bạn”.
- Xem hồ sơ của bạn dưới góc nhìn của người khác: Sử dụng tính năng “Xem dưới dạng” để kiểm tra thông tin mà người lạ có thể nhìn thấy về bạn.
Kiểm soát người xem bài đăng
Mỗi khi đăng bài viết mới, hãy sử dụng tùy chọn đối tượng (Công khai, Bạn bè, Chỉ mình tôi, hoặc Tùy chỉnh) ngay phía trên nút “Đăng”. Tính năng “Tùy chỉnh” đặc biệt hữu ích khi bạn muốn chia sẻ nội dung với một nhóm người cụ thể hoặc loại trừ một số người.
Bạn cũng nên tạo các danh sách bạn bè (như Gia đình, Đồng nghiệp, Bạn thân) để dễ dàng kiểm soát đối tượng xem các bài đăng. Điều này giúp bạn duy trì ranh giới phù hợp giữa các khía cạnh khác nhau trong cuộc sống.
Quản lý thông tin cá nhân
Thông tin cá nhân như ngày sinh, quê quán, nơi làm việc có thể được sử dụng để đoán mật khẩu hoặc câu trả lời cho các câu hỏi bảo mật. Vì vậy:
- Hạn chế hiển thị thông tin nhạy cảm trong phần “Giới thiệu” của hồ sơ.
- Kiểm tra và điều chỉnh mức độ hiển thị của từng loại thông tin như ngày sinh, số điện thoại, email.
- Cân nhắc việc không hiển thị năm sinh hoặc địa chỉ chi tiết.
- Xóa thông tin không cần thiết khỏi hồ sơ công khai.
Kiểm tra và giới hạn ứng dụng bên thứ ba
Khi bạn sử dụng tính năng “Đăng nhập bằng Facebook” cho các ứng dụng và trang web khác, bạn đang cấp quyền truy cập vào thông tin cá nhân. Định kỳ kiểm tra và xóa các ứng dụng không cần thiết:
- Truy cập “Cài đặt & quyền riêng tư” > “Cài đặt” > “Ứng dụng và trang web”.
- Xem danh sách các ứng dụng và trang web đã được cấp quyền.
- Xóa quyền truy cập cho những ứng dụng không còn sử dụng hoặc không tin tưởng.
- Kiểm soát thông tin mà mỗi ứng dụng có thể truy cập.
Hướng dẫn bảo vệ quyền riêng tư trên Instagram
Tài khoản riêng tư và công khai
Instagram, với hơn 40 triệu người dùng tại Việt Nam, cung cấp tùy chọn đơn giản giữa tài khoản riêng tư và công khai. Với tài khoản riêng tư, chỉ những người được bạn chấp nhận mới có thể xem nội dung của bạn.
Để chuyển đổi sang tài khoản riêng tư:
- Truy cập hồ sơ > Nhấn vào biểu tượng ba gạch ngang > “Cài đặt và quyền riêng tư”
- Chọn “Quyền riêng tư” > Bật “Tài khoản riêng tư”
Lưu ý rằng ngay cả khi bạn có tài khoản riêng tư, hình đại diện, tên người dùng và tiểu sử vẫn hiển thị công khai. Vì vậy, hãy cân nhắc kỹ những thông tin bạn đưa vào các trường này.
Kiểm soát tương tác và bình luận
Instagram cung cấp nhiều tính năng để kiểm soát ai có thể tương tác với bạn:
- Giới hạn bình luận: Truy cập “Cài đặt” > “Quyền riêng tư” > “Bình luận” để chọn ai có thể bình luận về bài đăng của bạn.
- Tính năng “Giới hạn”: Khi bạn bật tính năng này đối với một người dùng, bình luận của họ sẽ chỉ hiển thị với họ trừ khi bạn chấp thuận.
- Chặn người dùng: Người bị chặn sẽ không thể xem hồ sơ, tin nhắn hoặc tương tác với bạn.
- Tắt tiếng người dùng: Bạn sẽ không nhìn thấy bài đăng của họ trong bảng tin mà không cần phải hủy theo dõi.
Quản lý tin nhắn và Story
Tin nhắn trực tiếp và Story là hai tính năng phổ biến trên Instagram, nhưng cũng tiềm ẩn rủi ro về quyền riêng tư:
- Kiểm soát tin nhắn trực tiếp:
- Truy cập “Cài đặt” > “Quyền riêng tư” > “Tin nhắn” để chọn ai có thể gửi tin nhắn cho bạn
- Bật tùy chọn “Yêu cầu tin nhắn” để kiểm duyệt tin nhắn từ người lạ
- Quản lý quyền riêng tư Story:
- Ẩn Story khỏi người dùng cụ thể bằng cách truy cập “Cài đặt” > “Quyền riêng tư” > “Story”
- Tạo “Danh sách bạn thân” để chia sẻ nội dung riêng tư hơn chỉ với nhóm người cụ thể
- Tắt tính năng “Cho phép chia sẻ” để ngăn người khác chia sẻ lại Story của bạn
Trường hợp của anh Trần Văn H. (28 tuổi, TP.HCM) là một bài học đáng lưu ý. Anh thường đăng Story về các địa điểm đang đi du lịch với cài đặt công khai. Một lần, khi anh đăng Story về chuyến du lịch dài ngày, kẻ gian đã lợi dụng thông tin này để đột nhập vào nhà anh. Từ đó, anh luôn đặt Story ở chế độ riêng tư và chỉ chia sẻ sau khi đã trở về.
Hướng dẫn bảo vệ quyền riêng tư trên TikTok
Cài đặt tài khoản riêng tư
TikTok đang ngày càng phổ biến tại Việt Nam với hơn 50 triệu người dùng. Để bảo vệ quyền riêng tư trên nền tảng này:
- Truy cập hồ sơ > Nhấn vào biểu tượng ba chấm > “Quyền riêng tư”
- Bật “Tài khoản riêng tư” để chỉ người được bạn chấp nhận mới có thể xem video của bạn
- Kiểm soát ai có thể tìm thấy bạn bằng cách điều chỉnh tùy chọn “Đề xuất tài khoản của bạn cho người khác”
- Tắt “Đồng bộ danh bạ” nếu bạn không muốn TikTok truy cập vào danh bạ điện thoại
Kiểm soát tương tác
TikTok cung cấp nhiều tùy chọn để kiểm soát tương tác:
- Quản lý bình luận: Truy cập “Quyền riêng tư” > “Bình luận” để chọn ai có thể bình luận về video của bạn (Tất cả, Bạn bè, Không ai)
- Tính năng lọc bình luận: Bật tính năng này để tự động lọc các bình luận có từ ngữ xúc phạm
- Duet và Stitch: Giới hạn ai có thể sử dụng video của bạn trong Duet hoặc Stitch (tính năng cho phép người khác kết hợp video của họ với video của bạn)
- Tải xuống: Tắt tùy chọn cho phép người khác tải xuống video của bạn để tránh việc nội dung bị chia sẻ không kiểm soát
Quản lý video và nội dung
Ngoài việc cài đặt tài khoản ở chế độ riêng tư, bạn cũng nên quản lý từng video riêng lẻ:
- Cài đặt quyền riêng tư cho từng video: Khi đăng video, chọn “Ai có thể xem video này” (Công khai, Bạn bè, Chỉ mình tôi)
- Tính năng “Không quan tâm”: Sử dụng tính năng này để giảm nội dung tương tự xuất hiện trên For You Page của bạn
- Xem lại và xóa lịch sử tìm kiếm: Truy cập “Quyền riêng tư” > “Xóa lịch sử tìm kiếm” để xóa các từ khóa bạn đã tìm kiếm
- Quản lý dữ liệu quảng cáo: Truy cập “Quyền riêng tư” > “Cá nhân hóa và dữ liệu” để kiểm soát cách TikTok sử dụng dữ liệu của bạn cho quảng cáo
Hướng dẫn bảo vệ quyền riêng tư trên Zalo
Cài đặt quyền riêng tư cơ bản
Zalo là ứng dụng nhắn tin phổ biến nhất tại Việt Nam với hơn 60 triệu người dùng hoạt động. Để bảo vệ quyền riêng tư trên Zalo:
- Truy cập “Cài đặt” > “Quyền riêng tư”
- Kiểm soát ai có thể thêm bạn bằng số điện thoại hoặc ID Zalo
- Điều chỉnh cài đặt “Ai có thể xem thông tin của tôi” để chọn những người có thể xem thông tin cá nhân
- Bật tính năng “Xác nhận kết bạn” để chủ động kiểm soát kết nối
Quản lý danh bạ và nhóm chat
- Rà soát và phân loại danh bạ: Sử dụng tính năng “Nhóm bạn bè” để phân loại danh bạ thành các nhóm như Gia đình, Đồng nghiệp, Bạn bè
- Kiểm soát trạng thái trực tuyến: Bật “Ẩn trạng thái trực tuyến” để không cho người khác biết khi nào bạn online
- Quản lý nhóm chat: Kiểm tra cài đặt nhóm để đảm bảo thông tin chia sẻ chỉ trong phạm vi nhóm
- Rà soát lại các nhóm chat: Định kỳ rời khỏi các nhóm không còn hoạt động hoặc không liên quan
Kiểm soát thông tin cá nhân
- Giới hạn thông tin hiển thị trên trang cá nhân: Truy cập “Cài đặt” > “Trang cá nhân” để chọn thông tin hiển thị
- Quản lý nhật ký: Kiểm soát ai có thể xem và bình luận về các cập nhật trạng thái
- Kiểm soát vị trí: Tắt chia sẻ vị trí trong cuộc trò chuyện và ứng dụng
- Bảo vệ hình ảnh: Hạn chế quyền truy cập vào album ảnh và video
Trường hợp của chị Lê Thị P. (35 tuổi, Đà Nẵng) là một ví dụ về tầm quan trọng của việc quản lý thông tin trên Zalo. Chị từng nhận được cuộc gọi lừa đảo từ người tự xưng là đồng nghiệp cũ sau khi họ thu thập đủ thông tin từ trang Zalo công khai của chị. Kẻ lừa đảo biết chính xác nơi chị đã làm việc, tên đồng nghiệp và thậm chí cả tên con chị, khiến việc lừa đảo trở nên đáng tin cậy hơn.
Các cạm bẫy thường gặp và cách phòng tránh
Lừa đảo qua tin nhắn riêng tư
Một trong những hình thức lừa đảo phổ biến nhất là thông qua tin nhắn riêng tư. Kẻ lừa đảo có thể giả danh bạn bè, người thân hoặc tổ chức uy tín để yêu cầu thông tin nhạy cảm hoặc chuyển tiền. Để phòng tránh:
- Luôn nghi ngờ các tin nhắn bất thường, đặc biệt là những tin nhắn yêu cầu thông tin cá nhân hoặc tài chính
- Kiểm tra danh tính người gửi thông qua kênh liên lạc khác (như gọi điện trực tiếp)
- Không bao giờ nhấp vào liên kết đáng ngờ trong tin nhắn
- Báo cáo và chặn tài khoản đáng ngờ
Ứng dụng và trò chơi đánh cắp dữ liệu
Nhiều ứng dụng và trò chơi trên mạng xã hội yêu cầu quyền truy cập vào thông tin cá nhân của bạn. Để bảo vệ dữ liệu:
- Đọc kỹ các quyền mà ứng dụng yêu cầu trước khi cấp phép
- Hạn chế cài đặt ứng dụng không rõ nguồn gốc
- Định kỳ kiểm tra và thu hồi quyền truy cập của các ứng dụng không sử dụng
- Sử dụng tài khoản ảo hoặc thông tin giả khi cần thiết cho các ứng dụng không quan trọng
Chia sẻ vị trí địa lý không an toàn
Việc chia sẻ vị trí thời gian thực có thể gây ra nhiều rủi ro:
- Tránh đăng hình ảnh hoặc check-in tại nơi bạn thường xuyên lui tới
- Không chia sẻ lịch trình di chuyển trước chuyến đi
- Tắt gắn thẻ địa lý tự động trong ứng dụng camera
- Đăng thông tin về chuyến đi sau khi đã trở về, không phải trong thời gian đi
Danh sách kiểm tra bảo vệ quyền riêng tư
Kiểm tra cài đặt quyền riêng tư định kỳ
Tạo thói quen kiểm tra và cập nhật cài đặt quyền riêng tư mỗi 3 tháng một lần:
- Rà soát cài đặt quyền riêng tư trên tất cả các nền tảng mạng xã hội
- Kiểm tra các bài đăng gần đây và điều chỉnh đối tượng xem nếu cần
- Cập nhật mật khẩu và bật xác thực hai lớp
- Kiểm tra đăng nhập trên các thiết bị lạ và đăng xuất khỏi các thiết bị không sử dụng
Đánh giá thông tin cá nhân đã chia sẻ
Định kỳ rà soát thông tin cá nhân đã chia sẻ trên các nền tảng mạng xã hội:
- Xóa hoặc ẩn thông tin nhạy cảm
- Kiểm tra hình ảnh và video đã đăng và điều chỉnh quyền riêng tư
- Rà soát các bài đăng được gắn thẻ và yêu cầu gỡ thẻ nếu cần
- Hạn chế chia sẻ thông tin về gia đình, đặc biệt là trẻ em
Quản lý mật khẩu và xác thực hai lớp
Mật khẩu mạnh và xác thực hai lớp là tuyến phòng thủ quan trọng:
- Sử dụng mật khẩu mạnh và duy nhất cho mỗi nền tảng mạng xã hội
- Bật xác thực hai lớp trên tất cả các tài khoản
- Sử dụng ứng dụng quản lý mật khẩu để lưu trữ mật khẩu an toàn
- Không sử dụng thông tin cá nhân dễ đoán (như ngày sinh, tên con) làm mật khẩu
Xu hướng bảo vệ quyền riêng tư trong tương lai
Công nghệ mới và quyền riêng tư
Sự phát triển của công nghệ đang mang đến cả thách thức và giải pháp mới cho bảo vệ quyền riêng tư:
- Trí tuệ nhân tạo (AI) đang được sử dụng để phát hiện và ngăn chặn các mối đe dọa quyền riêng tư
- Công nghệ blockchain có thể cung cấp giải pháp để người dùng kiểm soát tốt hơn dữ liệu cá nhân
- Các công cụ mã hóa đầu cuối ngày càng trở nên phổ biến trong các ứng dụng nhắn tin
- Nhận diện khuôn mặt và dữ liệu sinh trắc học đặt ra câu hỏi mới về quyền riêng tư
Quy định pháp luật về bảo vệ dữ liệu cá nhân
Các quy định pháp luật đang dần theo kịp với công nghệ:
- Luật Bảo vệ dữ liệu cá nhân mới của Việt Nam có hiệu lực từ năm 2024 tăng cường bảo vệ người dùng
- Xu hướng toàn cầu đang hướng tới việc trao quyền cho người dùng kiểm soát dữ liệu cá nhân
- Các nền tảng mạng xã hội phải minh bạch hơn về cách thu thập và sử dụng dữ liệu
- Quyền được quên (yêu cầu xóa dữ liệu) ngày càng được công nhận rộng rãi
Kết luận
Bảo vệ quyền riêng tư trên mạng xã hội không chỉ là vấn đề kỹ thuật mà còn là thói quen và ý thức hàng ngày. Bằng cách hiểu rõ các cài đặt quyền riêng tư, định kỳ kiểm tra và cập nhật, cũng như thận trọng với thông tin chia sẻ, bạn có thể tận hưởng tiện ích của mạng xã hội mà không phải lo lắng về các rủi ro.
Hãy nhớ khẩu hiệu: “Chia sẻ thông minh – Giữ riêng tư an toàn“. Quyền riêng tư là quyền cơ bản của mỗi người trong thời đại số, và việc bảo vệ nó là trách nhiệm của chính bạn. Bằng cách áp dụng các biện pháp được đề cập trong bài viết này, bạn có thể xây dựng một hàng rào bảo vệ vững chắc cho thông tin cá nhân trên không gian mạng.
